Corticosteroïden

Corticosteroïden worden bij vele huidziekten voorgeschreven die gepaard gaan met ontsteking. Een huidontsteking (Latijns; “dermatitis” of “eczeem”) herkent u aan roodheid, pijn, zwelling, schilfering, blaasjes of blaren en vaak veel jeuk.

Hoe werken corticosteroïden ?

Corticosteroïden zijn bijnierschorshormonen en daarvan afgeleide geneesmiddelen die door de fabrikant in poedervorm afgeleverd worden. Deze preparaten hebben dus niets met “anabole steroïden ” of  “hormonen” te maken !  Corticosteroïden kunnen verwerkt worden in zalven, crèmes, lotions en als injectievloeistof.

WAT IS DE WERKING
Corticosteroïden hebben een krachtige werking tegen ontstekingsprocessen en bijkomende verschijnselen als bijv. jeuk. Ook remmen zij eventueel versnelde deling van huidcellen.

WELKE CORTICOSTEROID WORDT GEKOZEN?
Welk basis (zalf, crème, lotion, e.d.) men kiest, waarin men het corticosteroïd op de huid aanbrengt, hangt af van de aard en de plaats van de huidaandoening. Daarnaast kan men bij de corticosteroïd kiezen uit verschillende sterktes. Klasse 1 (w.o. hydrocortisonacetaat 1%) is de zwakst werkzame klasse, bij voorkeur gebruikt op plaatsen waar de huid het meest kwetsbaar is en vaak voldoende voor lichte vormen van eczeem en andere huidziekten. Klasse II (w.o. triamcinolonacetaat 0.1%) bevat sterker werkzame middelen, die ook relatief veilig zijn voor gebruik op kwetsbare delen van de huid. Klasse III (w.o. fluticasonpropionaat (merknaam Cutivate ®) bevat sterke preparaten en klasse IV (w.o. clobestasolpropionaat (merknaam Dermovate ®) bevat de sterkste preparaten.
De keuze van de sterkte van het corticosteroïd wordt mede bepaald door de inschatting van het risico op mogelijk te verwachten bijwerkingen. Bij kinderen worden klasse III en IV preparaten gewoonlijk niet toegepast. Voor de uitwendige geslachtsdelen, de lichaamsplooien en de binnenzijde van de bovenarmen en de dijbenen heeft een corticosteroïd van een laag werkingsniveau, liefst klasse I, in principe de voorkeur, omdat de huid op die plaatsen het meest kwetsbaar is voor lokale bijwerkingen. Hetzelfde geldt voor baby’s. Een huidaandoening kan in de beginfase van de behandeling met een sterk corticosteroïd bestreden worden, terwijl in de onderhoudsfase met een minder sterk corticosteroïd wordt nabehandeld of het sterke corticosteroïd minder frequent gesmeerd wordt.

WAT IS DE TOEPASSINGSWIJZE VAN CORTICOSTEROÏDEN ?
Over het algemeen wordt er geadviseerd om de crème op de huid aan te brengen. De frequentie van aanbrengen hangt af van de aard en ernst van de huidaandoening.
In de acute fase wordt de crème 1 tot 2 maal per dag aangebracht. Als onderhoud kan de crème zo nodig 2-3 per week worden gebruikt.  Wel is het aan te raden om bij de eerste tekenen van eczeem al te beginnen met smeren en dus niet af te wachten totdat het eczeem zich uitgebreid heeft.
Een andere methode is de zogenaamde “pulstherapie”. Hierbij wordt de corticosteroïd 1 maal per dag gedurende de eerste 4 dagen van de week. In de resterende 3 dagen wordt een basiszalf gebruikt. Op deze manier wordt de kans op bijwerkingen verkleind. Deze methode wordt vooral toegepast wanneer er een klasse 3 of 4 corticosteroïd is voorgeschreven.
Klasse 2 en 3 corticosteroïden kunnen veilig voor een langere periode worden gebruikt wanneer per week niet meer dan  100 gram op de huid wordt gesmeerd. Voor de sterkere klasse 4 wordt een maximum van 50 g per week aangehouden. Voor de zwakste klasse 1 wordt er geen maximum hoeveelheid per week gesteld. Bij kinderen is de toegestane maximum hoeveelheid corticosteroïd per week kleiner dan bij een volwassene, afhankelijk van de leeftijd en het gewicht van het kind, en wordt klasse IV liever niet gebruikt. Hoe kleiner het kind, des te minder zal men gebruik maken van een sterk corticosteroïd. Soms is het raadzaam om gedurende een beperkte periode van bijvoorbeeld twee weken bij een kind met eczeem een relatief sterk (klasse III) corticosteroïd te gebruiken om de huidaandoening rustig te krijgen.

Wat zijn de verwachte resultaten van corticosteroïden ?

Corticosteroïden geven symptomatische verbetering. Dit betekent dat de verschijnselen verminderen of verdwijnen, maar dat de oorzaak van de aandoening niet wordt weggenomen. Hoe lang de klachtenvrije periode stand houdt, is niet te voorspellen. Soms duurt het effect kort, soms echter zo lang dat de klachten niet meer of beperkt terugkomen. Definitieve genezing is bij een aantal huidziekten, bij de huidige stand van de wetenschap, helaas niet mogelijk.

Wat zijn de mogelijke bijwerkingen van corticosteroïden  ?

Corticosteroïden bij velen een slechte naam doordat ze met “hormonen” worden geassocieerd. Door ondeskundig gebruik zijn er in de periode dat deze middelen net op de markt kwamen, onnodig veel bijwerkingen gezien. Door de angst voor de mogelijke bijwerkingen, vermeld in de bijsluiters, roept de naam “hormoonzalf” negatieve reacties op. Vooral ouders met kleine kinderen die “hormoonzalven” krijgen voor eczeem, zijn vaak huiverig de zalven te smeren. Dat is begrijpelijk, maar niet terecht. Bij deskundig gebruik kunnen patiënten veel baat hebben bij het gebruik van corticosteroïden zonder last te ondervinden van bijwerkingen.

Er worden twee soorten bijwerkingen onderscheiden: lokaal en systemisch.

LOKALE BIJWERKINGEN:
Lokaal wil zeggen dat bijwerkingen optreden op de plaats waar het corticosteroïd gesmeerd wordt. Het betreft dan met name verdunning van de huid (atrofie). Daarnaast kan de huid gevoelig worden en kleine rode vaatverwijdingen (couperose) gaan tonen. Ook kunnen haartjes harder gaan groeien. Deze lokale bijwerkingen treden alleen op wanneer corticosteroïdzalven langdurig (maanden tot jaren) dagelijks gesmeerd worden. Met name het gelaat, maar ook de uitwendige geslachtsdelen en de huid in en bij de lichaamsplooien zijn gevoeliger voor lokale bijwerkingen. In en bij de lichaamsplooien kunnen striae ontstaan, strepen zoals men die kan zien ontstaan op de buik van een zwangere vrouw. Op de handpalmen en voetzolen, waar de huid van nature dik is, treedt zelden verdunning van de huid op. Na hoeveel tijd lokale bijwerkingen zullen optreden is afhankelijk van de frequentie van smeren en van de sterkte van het corticosteroïd. Hydrocortison-acetaat, een klasse I corticosteroïd, veroorzaakt zelden lokale bijwerkingen, een klasse IV corticosteroïd al na weken tot maanden. Het optreden van atrofie is iets dat geleidelijk aan gebeurt. In de beginfase zal de huid zich nog kunnen herstellen. Pas wanneer het corticosteroïd maanden tot jaren achtereen wordt gebruikt, wordt de huid echt onherstelbaar beschadigd. Wanneer in de onderhoudsfase intervalbehandeling toegepast wordt (bijvoorbeeld drie maal per week één maal per dag), treden lokale bijwerkingen vrijwel nooit op, ook niet na lange tijd.

SYSTEMISCHE BIJWERKINGEN:
Systemische bijwerkingen zijn algemene bijwerkingen. Deze ontstaan doordat de corticosteroïden die op de huid worden aangebracht, door de huid heengaan en in het bloed terechtkomen. Dit kan aanleiding geven tot systemische (algemene) bijwerkingen zoals dikker worden van het gelaat, botbreuken en bij kinderen groeiremming. Bij volwassenen treden deze systemische bijwerkingen haast nooit op mits men niet meer smeert dan de toegestane maximum hoeveelheid per week. Kinderen zijn gevoeliger voor systemische bijwerkingen, omdat ze in vergelijking met hun gewicht een relatief groot lichaamsoppervlak hebben en omdat hun huid dun is, zodat meer van het corticosteroïd door de huid heen gaat. Bij kinderen is men dus voorzichtiger met de toegestane maximum hoeveelheid corticosteroïd per week en de sterkte van het te smeren corticosteroïd. Daarom wordt ook bij kinderen de zalf maximaal 2 tot 3 keer per week gebruikt tijdens de onderhoudsfase.

Wat moet u op letten als u corticosteroïden gebruikt ?

Corticosteroïden bij velen een slechte naam doordat ze met “hormonen” worden geassocieerd. Door ondeskundig gebruik zijn er in de periode dat deze middelen net op de markt kwamen, onnodig veel bijwerkingen gezien. Door de angst voor de mogelijke bijwerkingen, vermeld in de bijsluiters, roept de naam “hormoonzalf” negatieve reacties op. Vooral ouders met kleine kinderen die “hormoonzalven” krijgen voor eczeem, zijn vaak huiverig de zalven te smeren. Dat is begrijpelijk, maar niet terecht. Bij deskundig gebruik kunnen patiënten veel baat hebben bij het gebruik van corticosteroïden zonder last te ondervinden van bijwerkingen.

Wanneer dient u uw arts te waarschuwen

Indien bijwerkingen optreden dient u dit bij een volgend bezoek aan uw arts te melden. Zoals eerder gezegd is bij deskundig gebruik doorgaans geen complicaties te verwachten.