Urticaria / Netelroos

Urticaria wordt gekenmerkt door snel opkomende, sterk jeukende, scherp omschreven bulten in de huid variërend in kleur van bleek tot dieprood. Deze huidafwijkingen kennen we in de volksmond als “galbulten” of “netelroos” (lees verder).  Urtica” betekent “brandnetel”. De Engelsen noemen het ziektebeeld “hives” , “wheals” of “nettle rash”. Deze galbulten ontstaan als gevolg van zwellingen in de lederhuid.

Wat is netelroos?

Netelroos  is hetzelfde als urticaria. “Netel” komt van “brandnetel” en “roos” verwijst naar de huiduitslag. De Engelsen noemen het soms ook “nettle rash”. De huidafwijkingen die we hierbij zien noemen we “galbulten”.

Wat is angio-oedeem?

Bij angio-oedeem (angio = bloedvat ; oedeem = zwelling) is er sprake van voorbijgaande, meer uitgebreidere zwellingen, die berusten op vochtophopingen. Deze zwellingen ontstaan door lekkage van bloedvaatjes, die dieper in de huid zijn gelegen en waar veel ruimte tussen het onderhuidse bindweefsel aanwezig is. Angio-oedeem wordt ook wel “Quincke’s oedeem” genoemd, naar de Duitse dermatoloog Quincke. Angio-oedeem is een variant van urticaria. Urticaria en angio-oedeem komen ook vaak samen voor, hoewel zij zich ook afzonderlijk kunnen ontwikkelen. Angio-oedeem kan dus ook optreden zonder urticaria.

Zijn galbulten hetzelfde als urticaria of netelroos?

Met de term “galbulten” bedoelen we de huidafwijkingen die we zien bij de aandoening urticaria. Galbulten zijn de symptomen, maar de oorzaken voor galbulten kunnen van persoon tot persoon verschillen. Lees verder bij oorzaken.

Hoe vaak komt urticaria voor?

Urticaria en angio-oedeem komen veel voor en behoren tot de tien meest voorkomende huidziektes in de huisartsenpraktijk. Ongeveer 20 % van de bevolking zal in de loop van zijn/haar leven in meer of mindere mate een episode met urticaria of angio-oedeem doormaken.

Wat is acute urticaria en wat is chronische urticaria?

Men spreekt van “ACUTE URTICARIA” wanneer de galbulten binnen 6 weken weer zijn verdwenen en van “CHRONISCHE URTICARIA” indien de galbulten langer dan 6 weken aanwezig blijven. Opvallend is dat acute urticaria met name optreedt bij mensen tussen de 10e en 40ste jaar en chronische urticaria vooral tussen de 20ste en 60ste jaar.

Wat is de oorzaak van urticaria ?

De oorzaken lopen uiteen en de aandoening komt op alle leeftijden voor, zowel bij mannen als bij vrouwen. Helaas wordt er BIJ DE MEERDERHEID VAN DE GEVALLEN (tussen 70-90% !!) geen duidelijke oorzaak gevonden.

DE ROL VAN HISTAMINE

Bij het ontstaan van urticaria blijkt de lichaamseigen stof “histamine” een voorname rol te spelen. Behalve histamine, zijn er echter ook andere lichaamseigen stoffen die een rol spelen bij het ontstaan van de ziekte. Al deze stoffen liggen klaar in bepaalde “opslagplaatsen” (voornamelijk “mestcellen”) die in de huid aanwezig zijn. Onder invloed van prikkels (lees verder) van uiteenlopende aard worden ze daaruit vrijgemaakt. Doordat deze stoffen vrij komen in de huid raken bloedvaten verwijd, treedt er vochtophoping op ontstaat er JEUK.

WELKE PRIKKELS KUNNEN DE VRIJLATING VAN HISTAMINE VEROORZAKEN ?

Er zijn vele prikkels bekend die een urticaria aanval kunnen uitlokken. Zoals eerder vermeld is bij de meerderheid van de gevallen geen duidelijke oorzakelijke prikkel te vinden. Indien er wel een duidelijke prikkel is weet de patiënt deze over het algemeen zeer goed te herinneren, met name in het geval van een acute urticaria en angio-oedeem. De prikkels kunnen in een aantal categorieën worden onderverdeeld:

1. ALLERGISCHE PRIKKELS. Er is sprake van een zogenaamde type 1 overgevoeligheidsreactie waarbij een bijzondere antistof betrokken is, de IgE antistof. Deze Ig-E antistof bindt zich na herkenning van de prikkelende stof ( genaamd “allergeen”) aan de mestcel. Na deze binding worden histamine en andere mediatoren uit de mestcel vrijgemaakt, waarna de ziekteverschijnselen optreden.
Bekende prikkels zijn:
– medicijnen; penicilline (en andere antibiotica), gif, insuline
– voedingsmiddelen (vis, ei, chocola, pinda)
– bijen- of wespen steek
– inhalatieallergenen (schimmelsporen, dierlijke huidschilfers, oplosmiddelen, formaldehyde). Heel soms kan er een heftige, levensbedreigende reactie ontstaan, de zogenaamde anafylactische shock. Deze wordt gekenmerkt door galbulten, beklemde gevoel op de borst, duizeligheid en flauwvallen.

2. NIET-ALLERGISCHE PRIKKELS. Deze prikkels kunnen via een complex aan mechanismen leiden tot het vrijkomen van histamine en ontstekingsmediatoren uit de mestcellen. Voorbeelden zijn:

• geneesmiddelen (vooral pijnstillers, zoals aspirine, morfine, codeïne, antibiotica en röntgencontrastmiddelen, ACE –remmers, zoals captopril)
• acute- en chronische infecties (m.n. luchtweginfecties, ziekte van Pfeiffer, hepatitis B, C, tropische worminfecties)
• voedseltoevoegingen (vooral kleurstoffen, benzoaten, conserveringsmiddelen en smaakversterkers
• contact op de huid met bepaalde stoffen (zoals planten, latex, chemicaliën, dierlijke eiwitten, geurstoffen en crèmes).
• fysische prikkels (lichamelijke inspanning, lokale druk op de huid, koude, warmte, zonlicht)

3. ALS UITING VAN INWENDIGE ZIEKTEN. Voorbeelden zijn stofwisselingsziekten, hormonale stoornissen en auto-immuunziekten (SLE, ziekte van Sjögren, spierziektes, reuma). Studies hebben tot nu toe geen verband kunnen aantonen tussen kanker en (chronische) urticaria.

4. ERFELIJKE FACTOREN
– Ofschoon er geen duidelijke erfelijke aanleg bestaat, kan het verschijnsel zich in bepaalde families vaker voordoen dan gebruikelijk is. Dit is bijvoorbeeld het geval bij bepaalde urticaria typen, zoals de zogenoemde koude-urticaria en zonlichturticaria.
– Er bestaat een erfelijke vorm van angio-oedeem, die berust op een te geringe aanmaak van een bepaald enzym. Dit enzym, de C1-esteraseremmer, heeft als functie andere enzymen te remmen. Hierdoor blijft er evenwicht binnen een aantal fijngevoelige regelsystemen in het lichaam. Wanneer door een tekort van een remmend enzym de controle is ontregeld, kan zich – meestal tijdelijk en plaatselijk – een vochtophoping in de weefsels ontwikkelen als gevolg van lekkage in de bloedvaatjes. Deze vorm van angio-oedeem kan al op jonge leeftijd ontstaan. (Lees verder bij “Uw huidziekte” bij “Hereditair angio-oedeem”)

5. ONBEKEND. In de meerderheid van de gevallen (70-90%) is de aard van de prikkel echter niet bekend en lukt het ook niet om deze op te sporen. Men spreekt in deze gevallen van de aandoening “chronische spontane urticaria” (afgekort CSU). CSU kan soms jarenlang bestaan en bij sommigen leiden tot ernstige psychosociale klachten.

Hoe ziet urticaria eruit ?

In korte tijd ontwikkelt zich een heftig jeukende huiduitslag , die begint met rode vlekjes en daarna in verdikte bleke plekken overgaat. De huidafwijkingen kunnen al of niet samenvloeien tot grotere vlakke plakkaten. In feite betreft het een vochtophoping in de bovenste laag van de huid doordat de kleine haarvaatjes in de huid zich verwijden (de rode fase) waarna door lekkage het vocht in de weefsels terecht komt (bleke fase). Eén zo’n bult noemen we een urtica, kwaddel of galbult. Deze reactie is in het algemeen wel vervelend, maar meestal niet van ernstige aard, omdat het proces zich vrijwel steeds na enkele uren weer herstelt. De afzonderlijke galbulten blijven tussen de 30 minuten en 24 uur op de huid aanwezig waarna ze weer geleidelijk spontaan verdwijnen. Vanwege de intense jeuk WRIJFT de patiënt eerder over de huid dan dat hij/zij de huid stuk krabt. De jeuk is meestal tegen de avond het heftigst. Soms is er pijn in plaats van jeuk. Urticaria kan op IEDERE PLAATS VAN HET LICHAAM optreden.

Hoe ziet angio-oedeem eruit ?

Angio-oedeem ontwikkelt zich voornamelijk op plaatsen waar de huid een losse hechting met de onderlaag heeft: de oogleden, wangen, lippen, handruggen, de uitwendige geslachtsdelen en de voetruggen. Ook kan het zich onder slijmvliezen voordoen, zoals in de keel. Het komt zowel eenzijdig als dubbelzijdig voorkomen, bijvoorbeeld aan beide bovenste oogleden. Meestal verdwijnt de zwellingen geheel na één of enkele dagen. De zwellingen bij angio-oedeem zijn bleek van kleur en kunnen soms pijn doen. Sommige mensen krijgen zulke verschijnselen meerdere malen achtereen met daartussen klachtenvrije perioden, variërend van dagen tot maanden. De meesten hebben slechts één of enkele keren zo’n aanval.

Zijn er ook lichamelijke symptomen bij urticaria mogelijk ?

Bij uitgebreidere vormen van urticaria en angio-oedeem treden soms symptomen op zoals algehele malaise, hoofdpijn, misselijkheid en overgeven, buikpijn, diarree, heesheid, benauwdheid, duizeligheid, gewrichtspijn en flauwvallen. In de meeste gevallen zijn er echter GEEN INWENDIGE KLACHTEN.

Vormen van urticaria

Enkele vormen van urticaria hebben een aantal typische kenmerken

INSPANNINGS URTICARIA

Hierbij zien we kleinere jeukende bultjes ontstaan na inspanning of emotionele stress.

URTICARIA FACTITIA

De huid reageert met jeukende galbulten na wrijving, druk of krabben van de huid. De bulten zitten dan ook meestal op drukplaatsen van het lichaam , bijv. het zitvlak. Deze mensen vertonen een zogenaamde positieve “dermografisme” (= letterlijk: huidschrift) . Door met een stomp voorwerp een streep of een kruis te zetten op de huid kan er een streepvormige kwaddel worden opgewekt.

KOUDE URTICARIA

Koude urticaria treedt bijvoorbeeld op tijdens het zwemmen. Men loopt het gevaar op verdrinkingsdood wanneer tijdens het zwemmen een uitgebreide reactie met bloeddrukdaling en bewustzijnsverlies optreedt. Koude urticaria kan worden opgewekt door ijsblokjes gedurende enige tijd op de huid te houden.

URTICARIA SOLARIS (Solaire urticaria)

Hierbij ontstaan de galbulten na blootstelling aan zonlicht. Deze aandoening komt vaker bij vrouwen voor en en is een vorm van zonneallergie.

WARMTE-URTICARIA (Warmte uitslag)

Hierbij ontstaat de uitslag bij blootstelling aan warmte. De uitslag kan bijvoorbeeld ontstaan in warme buitenlucht zijn maar ook onder een warme douche

AQUAGENE URTICARIA (Water allergie)

Sommige mensen kunnen niet tegen contact met water, en krijgen meteen jeuk of een jeukende uitslag. Dit staat ook bekend als “water allergie”.

Hoe wordt de diagnose gesteld van urticaria ?

De diagnose wordt meestal op het blote oog door uw huidarts herkend. Soms zijn de galbulten bij het bezoek aan de arts echter alweer verdwenen en kan uw huidarts alleen op grond van uw verhaal de diagnose vermoeden. Sommige patiënten zijn inventief en leggen ten tijde van de galbulten aanval de huidafwijkingen vast met een (digitale) foto of videocamera. Deze beelden nemen ze vervolgens mee naar de huidarts.

HOE KOMEN WE ACHTER WAT DE OORZAAK IS VAN DE URTICARIA ?

Recente studies hebben aangetoond dat uitgebreide bloed- en urineonderzoeken, allergietesten of het nemen van diverse kweken (uit urine, ontlasting) of zelfs röntgenfoto’s niet meer informatie opleveren omtrent de oorzaak, dan het verhaal van de patiënt zelf. Sterker nog, uit deze studies is gebleken dat bij 70-90% van de patiënten geen duidelijke oorzaak werd gevonden.

EEN UITGEBREIDE AANVULLEND ONDERZOEK BIJ URTICARIA IS DUS NIET ZINVOL GEBLEKEN !

Tijdens het eerste bezoek aan uw huidarts wordt een beperkt bloedonderzoek bij u gedaan om de belangrijkste oorzaken uit te sluiten. Daarbij krijgt u een speciaal voor urticaria opgestelde “Urticaria Vragenlijst” mee, waarbij navraag wordt gedaan naar verschillende oorzaken en situaties die te maken kunnen hebben met het ontstaan van uw huidafwijkingen. Bij een tweede bezoek aan uw huidarts worden de antwoorden op de vragen met u doorgenomen. Door het samen napluizen van een mogelijke oorzaak lost een groot aantal gevallen reeds op, zonder dat uitgebreide onderzoek noodzakelijk is.

Wat is de behandeling van urticaria ?

EERSTE KEUS: ANTIHISTAMINICA
Deze middelen blokkeren de werking en/of vrijlating van histamine in de huid en soms ook die van andere ontstekingsmediatoren. Er bestaan anti-histaminica die een kalmerend of versuffend effect hebben en antihistaminica die deze effecten niet of minder hebben. Bespreek met uw huidarts voor welke type antihistaminicum u in aanmerking komt. Bij kinderen kan een dergelijk middel in de vorm van een drankje worden gegeven; ouderen krijgen meestal capsules of tabletten. Wanneer de eerst voorgeschreven antihistaminicum niet werkzaam blijkt te zijn kan de huidarts de volgende maatregelen nemen:

• de dosering verhogen
• combineren met een andere antihistaminicum
• een andere antihistaminicum kiezen
• combineren met een andere geneesmiddel

Bij acute urticaria kunt u het antihistaminicum kortdurend gebruiken. Bij chronische urticaria dient u dit middel langduriger te gebruiken of intermitterend, d.w.z. met tussenpozen waarbij u het middel niet gebruikt.

ANDERE MIDDELEN
Soms worden de volgende behandelvormen bij urticaria toegepast, met name bij hardnekkige gevallen die niet reageren op antihistaminica.

• prednisolon stootkuur
• ciclosporine
• lichttherapie
• plasmaferese

OMALIZUMAB
Omalizumab is een medicijn dat onder de huid wordt ingespoten bij patienten met hardnekkige vormen van CSU die niet hebben gereageerd op antihistaminica of prednisolon. De werkzame stof zorgt ervoor dat de aanmaak van bepaalde afweerstoffen (IgE antistoffen) in het lichaam onderdrukt wordt, waardoor de galbulten uitblijven. Belangrijke bijwerkingen zijn irritatie of ontsteking van de huid op de plek waar geïnjecteerd is, keelpijn en/of griepachtige klachten als koude rillingen, spierpijn, misselijkheid en hoofdpijn.

HELPEN UITWENDIGE MIDDELEN BIJ URTICARIA ?
Over het algemeen werken deze niet. Sommige gels of lotions geven een (tijdelijk) verkoelend effect, en zijn daardoor enigszins jeukstillend maar zijn zeker niet werkzaam tegen het ontstaan van nieuwe galbulten. Uitwendige hormoonpreparaten zijn niet werkzaam bij urticaria.

IMMUNOTHERAPIE
Immunotherapie werkt door het afweersysteem (immuunsysteem) geleidelijk te laten wennen aan het allergeen waar de patiënt allergisch voor is. Een behandeling met allergie immunotherapie kan worden toegepast wanneer er sprake is van een luchtwegallergie (bijv. een allergie voor gras- en boompollen of huisstofmijt) en in geval van een allergie voor insectengif. Voor een optimaal effect dient de kuur minimaal 3  jaar lang te worden voortgezet.

WAT TE DOEN BIJ EEN ANAFYLACTISCHE SHOCK
Bij een anafylactische shock dient u zo snel mogelijk op de eerste hulp van de dichtstbijzijnde ziekenhuis te worden behandeld. Mensen die ooit een anafylactische shock hebben doorgemaakt doen er goed aan om een eerste hulp set bij zich te dragen met een adrenaline auto-injector. Dit is een adrenaline bevattende injectie spuit die u in de spier kan spuiten indien u een nieuwe anafylactische shock voelt aankomen.

Hoe kunt u urticaria voorkómen?

• Indien een oorzaak is gevonden probeer dan deze te vermijden. Bijvoorbeeld bij koude-urticaria de koude vermijden , bij urticaria solaris zon vermijden of sunblock gebruiken.
• Gebruik geen uitwendige zalfjes waarin een anti-histaminicum zit, bijv. Phenergan zalf. Deze middelen zijn niet werkzaam en kunnen bovendien sensibiliserend werken, d.w.z. u kunt er een contactallergie aan overhouden.
• Vermijd gebruik van pijnstillers , codeine of zure fruit.
• Vermijd alcoholgebruik, stress of overspannenheid.

Gaat urticaria vanzelf over ?

Er zijn tot nu toe weinig studies in de literatuur die het natuurlijk beloop van chronische urticaria hebben bestudeerd. Uit de beschikbare informatie kunnen we melden dat in de loop der jaren de urticaria in hevigheid zal afnemen. Na 1 jaar zal bij 35-50% van de gevallen de klachten spontaan verdwijnen. Slechts 20% zal na 5 jaar nog klachten behouden.

Website voor patiënten met urticaria

Leef met netelroos