Ziekte van Behçet

De ziekte Behçet is een zeldzame vaatontsteking van onbekende oorsprong waarbij de grote en kleine vaten van het aderlijke en slagaderlijke systeem in diverse organen aangetast kunnen zijn. De ziekte kan door diverse omgevingsfactoren worden uitgelokt bij een persoon die daarvoor de aanleg heeft. De ziekte wordt gekenmerkt door ontstekingen in de mond, aan de ogen, aan gewrichten (knieën en enkels), de geslachtsorganen en aan het centrale zenuwstelsel. De oogontstekingen kunnen blindheid veroorzaken.  De ziekte komt over het algemeen vaker voor bij mannen en treedt gewoonlijk op bij patiënten tussen de 20 en 40 jaar. Soms ontstaan de eerste verschijnselen al op kinderleeftijd. De ziekte van Behçet komt vooral voor bij mensen uit het Midden-Oosten (vooral Turkije) en Azië (met name Japan en Korea) . In de Verenigde Staten en Noordwest-Europa komt de ziekte zelden voor en dan meestal onder Aziatische immigranten. In Nederland lijdt slechts 1:100.000 aan de ziekte. De ziekte is genoemd naar de Turkse oogarts dr Hulusi Behçet die de ziekte voor het eerst in 1936 beschreef. De ziekte van Behçet is niet besmettelijk.

Hoe ontstaat de ziekte van Behçet ?

De oorzaak is nog onbekend. Een abnormale reactie van het immuunsysteem op een mogelijke infectieuze component (virussen ?) lijkt de ziekte te kunnen veroorzaken. Ook erfelijke – en omgevingsfactoren blijken een rol te spelen.

Wat zijn de symptomen van de ziekte van Behçet ?

De ontstekingen tasten meerdere organen en stelsels aan in het lichaam. Ze zijn variabel en kunnen wisselen in ernst. Terugkerende zweertjes in de mond en op de geslachtsdelen zijn de belangrijkste kenmerken van deze ziekte. Ontstekingen aan de ogen (uveïtis) de hersenvliezen (meningo-encefalitis) en de grote bloedvaten (waar onder aneurysma van de longslagaderen) zijn de meest gevaarlijke kenmerken van deze ziekte.

HUID EN SLIJMVLIEZEN
Aften of zweertjes in de mond zijn meestal de eerste verschijnselen van de ziekte. Deze wondjes zijn niet te onderscheiden van de normale mondaften en genezen ook zonder littekens te geven. In uitgebreide gevallen ontstaan de zweren ook verder in de keelholte waardoor eten, slikken en praten bemoeilijkt worden. Zweren aan de geslachtsdelen komen bij mannen voornamelijk op het scrotum voor en bij vrouwen voornamelijk op de labia, vagina en cervix. Deze genezen met littekenvorming. Huidzweren kunnen worden onderverdeeld in twee typen: op de benen komen voornamelijk pijnlijke paarsrode bulten (lijken op erythema nodosum) voor die genezen met hyperpigmentatie. Huidbiopten van deze afwijkingen laten vaak een vaatontsteking zien. Ook kan een oppervlakkige tromboflebitis ontstaan aan het been, dit is een ontsteking van een oppervlakkige ader met stolselvorming. Verder komen ook acne-achtige afwijkingen (puistjes en puskopjes) voor op de rug, de borst, de schouders en zeldzamer in het gezicht. Het gaat hierbij om afwijkingen die buiten de adolescentieperiode optreden. Soms zijn deze puistjes moeilijk van jeugdpuistjes te onderscheiden.

POSITIEVE PATHERGIE FENOMEEN
Een pathergie fenomeen is een abnormale reactie van de huid op een kleine huidbeschadiging, zoals een prik met een steriele naald. Binnen 24 – 48 uur ontstaat hierin een rood bultje of een puskopje. Deze test wordt door uw arts uitgevoerd om de diagnose te stellen (lees verder). De test is vaker positief bij jonge, mannelijke patiënten van Mediterrane of Aziatische oorsprong. De kans op een positieve test neemt ook af naarmate de ziekteduur langer is. Een negatieve pathergietest sluit de diagnose dus zeker niet uit. De pathergietest kan eventueel vaker worden afgenomen .

OOGONTSTEKINGEN
Chronische, terugkerende dubbelzijdige uveïtis (= ontsteking van de vaatvlies van het oog) van zowel de voorste als achterste oogkamer kan voorkomen. Uveïtis van de voorste oogkamer met een hypopyon (=pusvorming) wordt gezien bij 20% van de Mediterrane patiënten en heeft een slechte prognose. De oogsymptomen kunnen mits ernstig genoeg uiteindelijk leiden tot blindheid.

GEWRICHTEN EN SPIEREN
Een pijnlijke maar niet vervormende gewrichtsontsteking die meestal een aantal weken aanhoudt wordt gezien bij de helft van de patiënten. Vaak zijn de knieën aangetast. Ook kan bij Behçet een spierontsteking (myositis) worden gezien.

ZENUWSTELSEL
Ongeveer 5% heeft afwijkingen aan het zenuwstelsel. Vaak gaat het om stoornissen in de motoriek en gevoelsproblemen. Ook komen sfincterstoornissen (urine en poepincontinentie) en gedragsveranderingen (vergeetachtigheid, prikkelbaarheid) voor. De hersenstam wordt het vaakst aangetast bij de ziekte van Behçet.

BLOEDVATONTSTEKINGEN
Een bloedvatontsteking (vasculitis) kan alle vaten aantasten. Een tromboflebitis (stolsels in de oppervlakkige aderen) in de benen en verwijdingen (aneurysmata) van de longslagaderen komen het meest voor bij Behçet. Het laatste geeft een zeer slechte prognose aan. De tromboflebitis aan de benen genezen met typische bruine verkleuringen. 

MAAGDARM AFWIJKINGEN
Zweren in het darmslijmvlies kunnen pijnlijke darmkrampen en diarree geven. Deze zweren hebben ook kans om de darmen te doorboren (darmperforatie). De letsels in de darmen kunnen lijken op andere darmziektes zoals de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa.

OVERIG
Er zijn gevallen bekend van nierbekkenontstekingen en amyloïdosis. Verder komt een bijbalontsteking voor.

Hoe wordt de ziekte van Behçet vastgesteld ?

In 1990 zijn de volgende internationale diagnostische criteria ingesteld voor het stellen van de diagnose “ziekte van Behçet”:
Patiënten moeten mondzweertjes hebben die ten minste drie keer is teruggekeerd in 12 maanden. Verder ten minste twee van de volgende criteria:

• Terugkerende zweertjes aan de geslachtsdelen
• Oogafwijkingen: uveïtis in de voorste of achterste oogkamer.
• Huidafwijkingen: erythema nodosum, vasculitis of acneachtige afwijkingen
• Positieve pathergie fenomeen, bevestigd door een arts.

Er bestaat geen specifieke bloed of urinetest die specifiek is voor de ziekte van Behçet. Ook een huidbiopsie van een orale of genitale zweer laat aspecifieke afwijkingen zien. Een huidbiopse kan wel worden uitgevoerd om andere huidziekten uit te sluiten.

Hoe wordt de ziekte van Behçet behandeld ?

Een behandeling voor de oorzaak van de ziekte van Behçet bestaat nog niet. Op dit moment berust behandeling dus op symptoombestrijding. Omdat de ziekte van Behçet zich op verschillende manieren kan uiten, valt de ziekte niet onder één specialisme. De internist-immunoloog of reumatoloog is de behandelend arts. De klachten bepalen welke specialisten (huidarts, oogarts of neuroloog) nog meer betrokken worden.

• Corticosteroiden: Het middel prednisolon wordt aan het begin aangewend om de behandeling te op te starten. Het werkt goed tegen de huid-en slijmvliesafwijkingen. Vanwege de lange termijn bijwerkingen wordt dit middel slechts voor korte duur gegeven. Later wordt de prednisolon gestopt en vervangen door een middel of gecombineerd met een ander afweerremmend middel die geschikter is voor lange termijn behandeling. Door dit laatste te doen kan de dosis prednisolon worden verlaagd. Ook kunnen corticosteroïden lokaal worden gegeven in bijvoorbeeld oogdruppels om uveitis te behandelen.
• Colchicine: Dit middel wordt gebruikt om de huid-, slijmvlies- én gewrichtsafwijkingen te bestrijden. Vele reumatologen beschouwen colchicine als eerste keuze behandeling . Het beste effect wordt bereikt bij genitale zweren, erythema nodosum en artritis, vooral bij vrouwen. Het effect op orale aften en acne-achtige afwijkingen is soms teleurstellend. Bij onvoldoende resultaat kan het gecombineerd worden met systemische corticosteroïden (tijdelijk), pentoxifylline, dapson of thalidomide.
• Dapson is een alternatief voor colchicine en het kan er ook mee gecombineerd worden. Omwille van zijn minder gunstige veiligheidsprofiel en beperktere studies bij morbus Behçet wordt het niet als eerste keuze voor de huid-en slijmvliesafwijkingen aanbevolen.
• Thalidomide werkt snel en doeltreffend voor zowel orale aften als genitale zweren. Bovendien nemen ook acne-achtige letsels vaak af. Ook gewrichtsklachten kunnen ermee beperkt verbeteren. Het wordt voorgeschreven in therapieresistente gevallen en afbouw naar de laagst werkzame dosis wordt aanbevolen. Het zou niet zo effectief zijn voor de ernstige verschijnselem van de ziekte.
• Azathioprine kan bij falen van bovenstaande therapieën nuttig zijn voor de huid-, slijmvlies en gewrichtsafwijkingen. Het wordt ook voorgeschreven om oogaantasting en andere ernstige complicaties te behandelen en te voorkomen. Bovendien zou het vroegtijdige gebruik ervan ook de gehele prognose op lange termijn verbeteren.
• Cyclosporine wordt omwille van zijn snelle werking vooral gebruikt om acute, visusbedreigende oogaantasting te behandelen. Het medicijn heeft ook een goed effect op alle huid-en slijmvliesafwijkingen.
• Antibiotica (minocycline 100 mg/d of doxycycline 100 mg/d of azithromycine 500 mg 3x/week) kunnen aangewend worden voor de acne-achtige letsels, orale aften en genitale zweren. Toevoeging van penicilline aan colchicine zou het effect op huid-, slijmvlies en gewrichtsafwijkingen nog verder verbeteren.
• Pentoxifylline kan geprobeerd worden voor orogenitale zweertjes eventueel gecombineerd met colchicine.
• Niet-steroïdale anti-inflammatoire medicatie, NSAIDs (zoals indomethacine 100 mg) zijn mogelijk werkzaam voor de huid-en slijmvlies afwijkingen en de artritis, maar er zijn weinig studies mee uitgevoerd bij Behçet.
• Chloorambucil: Deze vorm van chemotherapie wordt gebruikt om de oog-, zenuw- en vaat afwijkingen van de ziekte van Behçet te verminderen. Echter, de bijwerkingen (onder andere onvruchtbaarheid) wegen vaak niet op tegen het gunstige effect.
• Cyclofosfamide, ook een chemotherapeuticum kan gebruikt worden om de zenuw-en vaatafwijkingen te verminderen. Er is onvoldoende bewijs dat cyclofosfamide helpt tegen de oogontstekingen.
• Interferon-alfa; een van oorsprong antiviraal middel, boekt goede resultaten bij de behandeling van de ziekte van Behçet. Een bijzondere rol is weggelegd voor interferon alfa 2a, dat nogal eens wordt gebruikt bij oogaandoeningen.
• TNF-alfa-remmers zoals infliximab. Incidenteel zijn er met deze groep middelen goede resultaten geboekt, vooral tegen de oogontstekingen, maar meer onderzoek over de werkzaamheid is noodzakelijk.

Wat kunt u zelf doen als u de ziekte van Behçet heeft ?

Het hebben van de ziekte van Behçet kan een enorme impact hebben op uw psychosociale, seksuele, gezins- en beroepsleven. Er bestaan gelukkig een aantal lotgenotenverenigingen waar u voor advies en hulp terecht kan zoals de reumafonds en de hartenvaatgroep.

Hoe verloopt de ziekte van Behçet  verder ?

Het verloop van de ziekte gaat gepaard met perioden van herstel en verslechtering. De slijmvlies-, oog en gewrichtsafwijkingen zijn in de eerste jaren het hevigst. Na ongeveer twintig jaar wordt de ziekte minder hevig. De belangrijkste gezondheidsproblemen worden veroorzaakt door de neurologische, oculaire en vaatafwijkingen van de ziekte. Er kunnen bloedingen ontstaan in de maagdarmkanaal en de grote bloedvaten, ook in de hersenen. De oculaire en neurologische symptomen kunnen door middel van medicatie onderdrukt worden, maar zijn nooit geheel te genezen. De prognose van de ziekte van Behçet is verbeterd in de afgelopen jaren. Dit komt vooral door nieuwe en betere medicamenteuze therapie. Vooral verwijdingen van de longslagader (aneurysma) gaan gepaard met een zeer slechte prognose.