Jeuk

Jeuk is een sensatie in de huid die de drang geeft om te krabben, te wrijven of te kloppen. Het is één van de meest voorkomende huidklachten. De jeukklachten kunnen variëren van lichte, irriterende gevoelens tot zeer heftige jeukklachten. Soms kan de jeuk zo heftig zijn dat men de huid tot bloeden toe kapot krabt. Volgens vele chronische jeuk patiënten is jeuk soms erger dan pijn. Jeuk komt veel voor en eigenlijk heeft iedereen wel eens jeuk.

Hoe ontstaat jeuk ?

Uit studies is gebleken dat jeuk een complex ontstaansmechanisme heeft. Waarschijnlijk raken bij jeuk specifieke jeukzenuwen in de huid geprikkeld. De uiteinden van deze zenuwen zijn gelegen op de grens van de opperhuid en de lederhuid.  Er zijn steeds meer lichamelijke eiwitten (zogenaamde mediatoren) bekend die deze zenuwuiteinden kunnen doen prikkelen. De bekendste zijn histamine, proteasen, tachykinines, opioiden, cytokines, neuropeptiden en prostaglandinen. Al deze stoffen kunnen vrijkomen tijdens ontstekingsprocessen van de huid. Vandaar dat bijvoorbeeld een aandoening zoals eczeem jeuk kan geven. Ook komen deze stoffen vrij tijdens de wondgenezing. Dit verklaart waardoor bijvoorbeeld een litteken jeuk kan geven.

Lees hier meer over de verschillende vormen van eczeem

Wat zijn de symptomen van jeuk ?

In de dermatologie wordt onderscheid gemaakt tussen

1. Pruritus. Dit is jeuk zonder dat er huidafwijkingen zichtbaar zijn
2. Prurigo. Huidziekten met bulten die veel jeuk geven

Jeuk leidt tot krabben en krabben op zich leidt weer tot huidafwijkingen zoals krabeffecten, roodheid, bultjes, wondjes en ook verhardingen.

Veel huidaandoeningen kunnen gepaard gaan met jeuk. De belangrijkste zijn :

• Allergie
• Allergie voor geneesmiddelen
• Atopisch eczeem
• Contactallergie
• Droge huid
• Dermatitis herpetiformis
• Infecties van de huid waaronder schimmelinfecties en schurft
• Lichen ruber planus
• Lichen simplex chronicus
• Parapemphigus
• Prurigo nodularis
• Urticaria

Wat betreft pruritus bestaan er ook twee vormen, namelijk uitgebreide pruritus en gelokaliseerde pruritus.

1. Uitgebreide pruritus. Hierbij is er jeuk zonder dat er zichtbare huidafwijkingen te zien zijn. Soms ziet men lichte droogheid van de huid of geelzucht, maar vaak zijn er behalve de krabeffecten geen huidafwijkingen, terwijl de persoon klaagt over jeuk. Pruritis kan vele oorzaken hebben. Een bekend ezelsbruggetje is het woord HUIDPASTA:

H: Hogdkin en andere inwendige kankers zoals leukemie

U: Uremie (nierziekten), ook tijdens behandeling met dialyse

I: Icterus , geelzucht bij ziekten aan de lever of galwegen. Ook tijdens zwangerschap kan er stuwing optreden van de galwegen met als gevolg jeuk.

D: Diabetes mellitus (suikerziekte) en andere stofwisselingsziekten , zoals schildklierziekten en jicht

P: Psychogeen. Jeuk kan optreden als gevolg van spanningen of stress

A: Anaemie (bloedarmoede), maar ook andere bloedziekten zoals polycythemia vera kan jeuk geven

S: Senilitas of tewel ouderdomsjeuk. Jeuk treedt hierbij op doordat de huid bij oudere mensen dunner worden en daardoor gemakkelijk kan uitdrogen

T: Toxicodermie oftewel geneesmiddelreactie. De kans op jeukklachten neemt toe wanneer er 5 of meer orale medicijnen worden gebruikt.

A: Aids en ancylostomiasis (en andere worminfecties en parasieten)

2. Gelokaliseerde pruritus. De belangrijkste vormen zijn:

• Jeuk aan de anus (pruritus ani). Dit kan velerlei oorzaken hebben waarbij ook de ontlastingpatroon een rol speelt.
• Jeuk ten gevolge van aambeien. Aambeien kunnen behalve pijn ook op den duur jeuk geven.
• Jeuk aan de vulva. Vele oorzaken zijn hierbij mogelijk. Vaak gaat het gepaard met een toegenomen afscheiding. Ook hormonale factoren (zoals menstruatie) spelen een rol.
• Jeuk aan de armen (zogenaamde brachioradiale jeuk). Dit zien we vaak bij mensen die een afwijking hebben aan de halswervelkolom
• Notalgia paresthetica. Een bijzondere vorm van jeuk aan de rug waarbij ook afwijkingen aan het wervelkolom worden gevonden, zoals slijtage

Viceuze cirkel. Een persoon met een jeukende ziekte belandt vaak in een viceuze jeuk-krab-jeuk cirkel. Door jeuk gaat men krabben, door krabben gaat de huid stuk, een stukgekrabde huid leidt weer tot nog meer jeuk etc, etc…

Bij jeuk is het van belang om de oorzaak te achterhalen . Naast algemeen lichamelijk onderzoek kan bij langhoudende jeukklachten ook bloed (lever- , schildklier-,   en nierfuncties) -, urine- en eventueel faeces onderzoek (wormen ? parasieten ?) worden gedaan. Ook kan een volledig bloedbeeld, inclusief HIV serologie worden aangevraagd indien daartoe reden voor bestaat. Wanneer er huidafwijkingen zichtbaar zijn kan bij twijfel een huidbiopsie worden gedaan.

Wat is de behandeling voor jeuk ?

Uiteraard moet eerst de oorzaak van de jeuk worden opgespoord en behandeld. Onderliggende inwendige ziekten en /of infecties dienen adequaat te worden behandeld. Er bestaan zowel lokale en orale middelen die de jeuk kunnen verlichten.

1. Lokale middelen

• Diverse verkoelende lotions, koelzalven, gels of crèmes kunnen zinvol zijn . De meeste hiervan zijn gewoon op recept verkrijgbaar. Indien er sprake is van een droge huid, kan alleen een vette zalf of olie of vocht inbrengende zalf weer de huid barrière herstellen.
• Corticosteroiden (= “homoonzalven”) zijn zeer geschikte jeukstillende middelen. Volg hierbij wel goed de instructies van de arts.
• Lichttherapie. UVB of badPUVA belichtingen kunnen werkzaam zijn tegen vele jeukende huidaandoeningen zoals atopisch eczeem, lichen planus en droge huid. Ook wordt lichttherapie ingezet tegen jeuk bij lever-en nier ziekten.

2. Orale middelen

• Antihistaminica (de bekende hooikoortstabletten) zijn voornamelijk effectief tegen urticaria (galbulten).  Antihistaminica kunnen soms een versuffende werking hebben, maar dit kan juist een welkome bijwerking zijn bij personen die vooral ook in de nacht wakker liggen van de jeuk
• Bij galstuwing, zoals we deze kunnen zien tijdens een zwangerschap, kan het middel cholestyramine worden gebruikt. Dit middel zorgt ervoor dat de jeukmakende galzure zouten in de darmen worden weggevangen.
• Neurologische middelen. Er is steeds meer bewijs dat ook middelen tegen zenuwaandoeningen zoals gabapentine en pregabaline werkzaam zijn tegen chronische jeuk. Ook anti-psychotica zoals paroxetine en mirtazepine worden steeds vaker ingezet tegen jeuk. De substance P remmer aprepitant zou ook jeukklachten kunnen verminderen bij met name de aandoening prurigo nodularis.

Wat kunt u zelf tegen jeuk doen ?

• Probeer niet te krabben of te wrijven indien u jeuk heeft. Liever kloppen op de huid of een verkoelende zalf op smeren. Probeer eventueel afleiding te zoeken.
• Het dragen van ruwe of wollen kleding kan de jeuk verergeren. Deze kledij vermijden.
• De huid droogt uit na contact met warm water waarna de jeuk kan verergeren. Probeer daarom niet te vaak, te lang of te heet te douchen of in bad gaan. Gebruik daarbij ook een hypoallergene, parfumvrije bad- of douche emulsie of gel. Na het douchen de huid niet droog wrijven maar droog deppen.
• Knip uw nagels kort, vijl ze glad en houd ze schoon.
• Omdat bloedvatverwijding jeuk kan verergeren liever alcohol, warme en gekruide spijzen en sterke temperatuurswisselingen van een koude naar warme omgeving zoveel mogelijk beperken.
• Indien een geneesmiddel mogelijk de oorzaak is van de jeuk, dient u dit middel in overleg met uw arts te stoppen of te wijzigen.

Gaat jeuk vanzelf over ?

Jeuk kan soms weken tot maandenlang aanhouden. Belangrijk is dat de oorzaak zo snel mogelijk wordt opgespoord en behandeld. De viceuze cirkel jeuk-krab-jeuk dient daarbij zo snel mogelijk te worden doorbroken.

In deze video doet dermatoloog dr M.D. Njoo verslag van de nieuwste behandelvormen tegen jeuk die gepresenteerd werden op het Europees congres in Wenen in september 2016.