Haaruitval / Telogeen effluvium

Telogeen effluvium is een vorm van diffuse haaruitval van de behaarde hoofd en kent een acute en een chronische vorm.  Het berust op een abnormale haarcyclus, waardoor er teveel haren in de uitvalfase (= telogene fase) terechtkomen. Het woord “effluvium” betekent “uitvallen”. Het is niet bekend hoe vaak deze vorm van haaruitval in de bevolking voorkomt. Telogeen effluvium komt voornamelijk voor bij vrouwen, maar in zeldzame gevallen ook bij mannen.

Hoe ontstaat telogeen effluvium ?

Om de oorzaak van telogeen effluvium te kunnen begrijpen is een inzicht in de groeicyclus van het menselijk haar van belang.

GROEICYCLUS
Allereerst is het goed om te weten dat niet alle haren gelijktijdig groeien en dat haren slechts een beperkte tijd kunnen groeien. Er zijn 3 fasen:
1. ANAGENE FASE.  Dit is de groeifase van het haar. Vrouwen hebben ongeveer 85% en mannen 90% van de haren in de anagene fase. Deze fase duurt voor vrouwen wel wat langer waarvoor ze in staat zijn om gemiddeld langer haar te dragen. De haren zijn in deze fase dik, sterk en goed gepigmenteerd.
2.  KATAGENE FASE. De groei is gestopt. De haar zit nog wel vast in de hoofdhuid, maar de haarzak begint te verschompelen. De haar wordt steeds dunner en er zit ook minder pigment in. Tussen 0-6% van de haren zijn katageen.
3. TELOGENE FASE. Dit is de fase dat de haar uitvalt. Tegelijkertijd begint in dezelfde haarzak een nieuwe haar aan een nieuwe groeicyclus. Tussen 2-18% van alle haren zitten in de telogene fase.

NORMAAL HAARVERLIES
Normaal verliest een mens tussen de 50 en 100 haren per dag. Wanneer er meer dan 100 haren uitvallen dan zal de persoon dat merken, omdat de haren zich ophopen in de douche-/bad putje of vastzitten aan de kam of borstel.

ACUTE VORM
Dit is de bekendste vorm. Hierbij is de oorzaak meestal een duidelijke stressmoment die enkele weken tot maanden daarvoor heeft plaatsgevonden. De acute vorm herstelt zich spontaan na verloop van enkele maanden. De meeste genoemde oorzakelijke momenten zijn een bevalling, chirurgische operatie (onder narcose), ernstige ziekte, hoge koortsperiode, bloedingen, sterke beperkingen van voedselinname (crash dieet) en het stoppen met een anticonceptiepil. Emotionele stress wordt ook vaak als oorzaak aangewezen, maar echt harde bewijs hiervoor ontbreekt vooralsnog. Bij ongeveer 1/3 van de vrouwen met acuut telogeen effluvium wordt echter geen oorzaak gevonden.

CHRONISCHE VORM
Wanneer de uitlokkende factor langdurig of herhaaldelijk optreedt kan de haaruitval zich geleidelijk ontwikkelen en langer aanhouden. De haaruitval wordt chronisch als deze langer dan 6 maanden blijft bestaan.  In de meeste gevallen is er een bepaalde oorzaak aan te wijzen, maar bij 30% van de gevallen blijft de oorzaak onduidelijk. Deze chronische vorm van haaruitval wordt meestal bij vrouwen gezien tussen de 30 en 50 jaar.
Hieronder een opsomming van de meest voorkomende oorzaken:

1. Tekorten in de voeding, w.o biotine, eiwit,essentiele vetzuren, koper, selenium, ijzer en zink. Ook gewichtsverlies, wanvoeding en bloedarmoede zijn gerelateerd aan haarverlies.
2. Hormonale oorzaken. Alopecia androgenetica, orale anticonceptiepil (tijdens gebruik of na stoppen), suikerziekte, schildklierziekten en gebruik van hormonnpreparaten.
3. Systemische ziekten. Arteritis temporalis, chronische nierfalen, dermatomyositis, HIV/AIDS, leverfalen, kanker in vergevorderd stadium, syfilis (“moth eaten alopecia”), systemische lupus erythematodes.
4. Chronische huidziekten. Allergische contacteczeem, atopisch eczeem, seborroisch eczeem, psoriasis
5. Geneesmiddelen. Captopril, enalapril, coumarine, heparine, carbamazepine, valproinezuur, albendazol, mebendazol, fluconazol (hoge dosis), ketoconazol (hoge dosis), betablokkers (type bloedrukverlagende middelen), azathioprine, colchicines, cyclofosfamide, methotrexaat, vina alkaloïden, androgenen, anticonceptipil, octreotide, oestrogenen, cholestyramine, clofibraat, cimetidine, omeprazol, amfetaminen, antidepressiva, levodopa, lithium, methysergide, tranylcypromine, propylthiouracil, thiamazol, retinoïden, vitamine A, allopurinol, bromocriptine, interferon, immuunglobulinen, minoxidil, proguanil, sulfasalazine en tacrolimus. Ook metalen zoals arsenicum, goud, kwiklood, selenium en thallium kunnen haarverlies geven.

Hoe ziet telogeen effluvium eruit ?

Er is sprake van een gelijkmatige verlies van het hoofdhaar. Er zijn geen afwijkingen van de behaarde hoofdhuid, behalve als er een onderliggende chronische huidziekte aanwezig is, zoals psoriasis. De patiënt  merkt het haarverlies vooral bij het kammen of bij het wassen. Het haarverlies wordt pas echt zichtbaar wanneer meer dan 20% van het haar is uitgevallen. Het verschil met alopecia androgenetica (= mannelijk type haaruitval) is dat bij telogeen effluvium sprake is van een diffuus haarverlies. Er is geen plaatselijke haarverdunning bovenop het hoofd zoals bij alopecia androgenetica het geval is. Ook zien we bij telogeen effluvium een teruglopen van de haargrenzen, wat bij alopecia androgenetica niet gebruikelijk is. Verder valt op dat bij vrouwen met telogeen effluvium, haaruitval in de familie meestal niet voorkomt. Veel patiënten vertellen verder dat ze vroeger hun haar heel lang konden laten groeien en dat ze een dikkere haarbos hadden dan voordat de haaruitval begon.

Hoe wordt telogeen effluvium vastgesteld ?

De diagnose wordt gesteld op basis van het verhaal, het klinische beeld en indien van toepassing, de resultaten van bloedonderzoek. Het zogenaamde haarwortelonderzoek (trichogram) kan aanvullende informatie geven maar wordt alleen in  gespecialiseerde centra uitgevoerd.

Wat is de behandeling van telogeen effluvium ?

Acuut telogeen effluvium gaat spontaan over en hoeft dus niet te worden behandeld. In de meeste gevallen komt de haargroei helemaal terug. Het kan echter maanden tot jaren duren voordat de haardichtheid weer “normaal” is. Bij chronische telogeen effluvium dienen eerst onderliggende oorzaken opgespoord en indien mogelijk behandeld worden. Oorzakelijke medicamenten dienen zo nodig (voor minimaal 3 maanden) te worden gestopt. Er bestaan geen  lokale dan wel orale middelen die de haargroei kunnen versnellen.

Wat kunt u zelf tegen telogeen effluvium doen ?

Behoedt u zich voor allerlei aantrekkelijke advertenties en beweringen over middelen die de haargroei kunnen stimuleren. Die bestaan helaas niet. Het beste is toch om geduld te hebben. Indien u serieus begint te kalen kan het dragen van een pruik een tijdelijke oplossing bieden.

Wat zijn de vooruitzichten voor telogeen effluvium ?

Zowel de acute als chronische vorm van telogeen effluvium kunnen zich spontaan herstellen, meestal binnen enkele maanden maar soms ook pas na enkele jaren.