Aften

Aften zijn zweertjes van wisselende grootte  in het mondslijmvlies, die erg pijnlijk kunnen zijn. De zweertjes beginnen op de kinderleeftijd of tijdens de puberteit en hebben de neiging om steeds terug te keren.  Ongeveer één op de vijf mensen heeft last van aften. Bijna iedereen heeft in zijn leven wel eens een afte gehad.  Het woord “aften” stamt volgens de grote Van Dale af van het grieks “aphtha”, wat “ontsteking” betekent.

Hoe ontstaan aften

De oorzaak van aften is onduidelijk; waarschijnlijk spelen meerdere factoren een rol. Aften ontstaan voornamelijk bij mensen die ervoor een (erfelijke) aanleg hebben.

– Infectie
Vele bacteriën en virussen zijn in verband gebracht met het ontstaan van aften. Harde bewijzen zijn echter nog niet geleverd dat aften een infectieziekte is. Vooralsnog worden aften als niet-besmettelijk beschouwd, tenzij de bekende koortslipvirus de blaasjes en zweertjes hebben veroorzaakt.
– Vitamine tekort
De relatie met vitamine tekort is ook nog niet opgehelderd. Het heeft niets te maken met “scheurbuik” (=ziekte die ontstaat door vitamine C tekort).
– Verminderde weerstand en stress
Aften ontstaat vaak tijdens periodes van verminderde weerstand of tijdens een stressperiode, b.v. een komend examen, bruiloft etc.
– Plaatselijke beschadiging
Ook gebitsproblemen en een slechte mondhygiëne (zeker bij rokers) kunnen aften veroorzaken. Een klein wondje in de mond kan de ontstaansplek worden van aften. Beschadiging kan ontstaan door te krachtig poetsen, een slecht passend kunstgebit, per ongeluk bijten op de binnenkant van de wang of het eten van te heet voedsel.
– Hormonale factoren
Sommige vrouwen hebben de indruk dat aften ontstaan tijdens de menstruatie. Een wetenschappelijke bewijs voor deze relatie ontbreekt echter nog.
– Voedselovergevoeligheid
Allerlei voedingsmiddelen, conserveermiddelen en kleurstoffen worden nog wel eens verantwoordelijk gehouden voor het ontstaan van aften. Overtuigend bewijs hiervoor is echter nog niet geleverd.
–  Geneesmiddelen
Aften worden soms veroorzaakt door geneesmiddelen: bekijk hiervoor de bijsluiters van de geneesmiddelen die u gebruikt. Bekende voorbeelden zijn cytostatica, nicorandil (bij angina pectoris), bepaalde pijnstillers en bètablokkers (= bloeddrukverlagende middelen).

AFTEN EN INWENDIGE ZIEKTEN
De meeste mensen met aften zijn verder lichamelijk gezond. Grotere aften kunnen soms een uiting zijn van een onderliggende ziekte. Voorbeelden zijn de ziekte van Behçet, bloedziekten door gebrek aan ijzer, vitamine B12 of foliumzuur en darmziekten zoals coeliakie (overgevoeligheid voor gluten), de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa. Ook mensen met HIV ziekte kunnen op aften lijkende zweren in de mond krijgen.

Hoe zien aften eruit ?

Aften zijn pijnlijke, oppervlakkige, ronde tot ovale zweertjes in de mond, bedekt met een grijswit beslag en omgeven door een rode rand. Ze komen vooral voor op de zachte delen van het mondslijmvlies, zaols de onderzijde van de tong, op de mondbodem, het slijmvlies van de wang en de binnenzijde van de lip, maar soms ook in de keel. Er wordt onderscheid gemaakt in kleine (‘minor’) aften en grote (‘major’) aften.
– Kleine aften komen het meest voor, bij ongeveer 90% van alle aangedane patiënten. De zweertjes zijn kleiner dan 1 cm, zijn matig pijnlijk.
– Grote aften behoren tot een ernstiger vorm die voorkomt bij ongeveer 10% van alle patiënten met aften. Ze zien er het zelfde uit als kleine aften, maar zijn groter dan een centimeter en zijn dieper.  Deze zweren kunnen ernstig ongemak met veel pijn, koorts, opgezette lymfklieren en algemeen ziek zijn veroorzaken. Bij deze patiënten komen soms ook aften voor op de geslachtsorganen (penis, scrotum, schaamlippen, vagina) of rond de anus.

Hoe wordt de diagnose gesteld van aften ?

Over het algemeen kan de dermatoloog aan de hand van uw verhaal, hoe de zweertjes er uit zien en eventueel verder lichamelijk onderzoek de diagnose aften vrij gemakkelijk stellen. In de grote meerderheid van de gevallen zijn patiënten met aften jonge gezonde mensen bij wie verder onderzoek niet noodzakelijk is. Wel zal de dermatoloog bij u informeren naar de mogelijke provocerende factoren die in deze folder genoemd zijn en naar symptomen die kunnen wijzen op de hierboven genoemde ziekten. Meestal is er niets aan de hand en is verder onderzoek niet nodig. Een enkele keer zal bloedonderzoek worden gedaan of wordt onder plaatselijke verdoving een stukje huid weggenomen (een huidbiopsie).

Wat is de behandeling van aften ?

Wanneer een uitlokkende factor wordt gevonden moet die opgeheven worden. Wordt een ziekte aangetoond die de aften veroorzaakt, dan zal deze behandeld worden. Bij ongeveer 9 van de 10 patiënten blijft de oorzaak van de aften echter onbekend. Dan is alleen symptomatische therapie mogelijk, d.w.z. dat de symptomen bestreden worden, maar dat de oorzaak blijft bestaan. Helaas moet gezegd worden dat de behandeling van aften over het algemeen moeizaam verloopt. Er zijn lokale behandelingen (medicijnen worden op de aften aangebracht) en systemische behandelingen (tabletten).

LOKALE BEHANDELINGEN
De pijn van de aften kan worden bestreden met lidocainehydrochloride slijm. Voor kleine aften worden vaak corticosteroïden toegepast, bij voorkeur in een speciale basis voor het mondslijmvlies zoals Orabase ® of unguentum hypromellose. Deze middelen moeten 3-4 maal per dag op de aften worden aangebracht. Of bepaalde tandpasta’s zoals Zendium ® helpen is niet duidelijk. Een ander middel is tetracycline mondspoeling (5 ml 4-5 maal per dag, 5 minuten in de mond houden en daarna uitspugen), dat de genezingsduur kan verkorten en de pijn kan verminderen.

SYSTEMISCHE BEHANDELINGEN
Systemische behandelingen (tabletten) worden alleen toegepast bij ernstige en hardnekkige aften die niet voldoende op lokale therapie reageren. Meestal wordt prednison gebruikt, minimaal 20-30 mg gedurende tenminste een week. Tijdens zo’n behandeling zal de patiënt weinig of geen aften hebben. Na het staken ervan verergert de ziekte echter vaak weer. Er zijn ook nog enkele andere medicijnen met wisselende resultaten. Voorbeelden hiervan zijn de middelen colchicine en dapson. U moet zich echter realiseren dat geen van deze medicijnen bij iedereen effectief zal zijn, dat de aften na het staken van de behandeling vaak weer terug zullen komen en dat aan deze medicijnen vele en soms ernstige bijwerkingen kleven. Ze zullen dan ook alleen in uitzonderingsgevallen voorgeschreven worden.

Wat kunt u zelf aan aften doen

ALGEMEEN

– Zorg voor een goede mondhygiëne.
– Voorkom uitbreiding door voorzichtig de tanden te poetsen en rustig te eten.
– Een tandpasta met enzymen zou de klachten kunnen verminderen, bijv. Zendium of Paradontax tandpasta . Mondpoetsen met Noritpoeder gedept aan tandpasta kan aften helpen voorkomen (bijwerking: parelwitte tanden !)
– Probeer van de aften af te blijven, want het kapot maken van de blaasjes verergert de klachten. Als u op een grote oppervlakte een pijnstillende vloeistof heeft gebruikt, mag u de eerste tijd niet kauwen. U kunt per ongeluk op uw tong of wang bijten en zo de klachten verergeren.
– Aften kunnen worden voorkomen door een betere weerstand (regelmatig leven, goede nachtrust en goede voeding; vooral rauwkost, groenten en zuivel, eventueel vlees (-producten).
– Drinken van bosbessensap. Dit werkt adstringerend, d.w.z. vormt een bescherming op de slijmvliezen.

WANNEER MOET U EEN TANDARTS RAADPLEGEN
Bij zeer ernstige klachten of bij het vaak terugkeren van de aandoening is het raadzaam om een tandarts te bezoeken. Deze kan aan het tandvlees en/of het mondslijmvlies vroegtijdig een ernstige infectieziekte signaleren. De klachten kunnen ook het gevolg zijn van een scherp randje aan een gebitselement. De tandarts kan dit verhelpen.Ook bij klachten als gevolg van een slecht zittende gebitsprothese is het verstandig om een tandarts te raadplegen.

Gaan aften vanzelf over ?

– Kleine aften genezen doorgaans spontaan binnen 1-2 weken zonder littekenvorming. Deze aften kunnen vaak terugkomen; de meeste patiënten hebben 2-4 ‘aanvallen’ per jaar. In de loop van de jaren neemt het aantal van dergelijke aanvallen over het algemeen af.
– Grote aften genezen langzaam in een periode van 10-30 dagen en laten een litteken achter.