Open been / Ulcus cruris

Een open been is een open wond of zweer aan het onderbeen. De medische term is “ulcus cruris” (ulcus = zweer; cruris = been). De normale huid is op een dergelijke plaats verdwenen, zodat een meestal grillig begrensde open plek bestaat die vaak met een geelbruin beslag of een korst is bedekt. De bodem kan in het begin ook zwart zijn (afgestorven huid). Tijdens de behandeling wordt de kleur weer normaal rood. De gezonde huid groeit vanuit de randen en soms ook vanuit de bodem weer aan. Vóórdat de open plek ontstaat, zijn er meestal al langdurig afwijkingen in de omgeving aanwezig, zoals vochtophopingen om de enkels (oedeem), spataderen en bruine verkleuringen.

Hoe ontstaat een open been ?

Er bestaan vele oorzaken voor een open been. Meestal berust het op een stoornis van de bloedsomloop. Vóórdat we meer vertellen over de ontstaanswijze van een open been dient u eerst wat meer te weten over de bloedsomloop bij de mens.

DE BLOEDSOMLOOP BIJ DE MENS
Het hart pompt, via de slagaderen (arteriën), bloed naar de weefsels in het lichaam. Dit bloed is voorzien van zuurstof en voedingsstoffen, nodig voor de groei en werking van de weefsels. De slagaderen vertakken zich in steeds kleinere bloedvaatjes. De allerkleinste heten haarvaten. Bij deze haarvaten worden de zuurstof en voedingsstoffen uit het bloed gehaald en opgenomen in de weefsels. De haarvaten bundelen zich tot aderen (venen) en het bloed, nu arm aan zuurstof en voedingsstoffen, wordt teruggevoerd naar het hart.

Een open been kan ontstaan door een stoornis in
A. het aanvoerende, slagaderlijke systeem of door
B. een afwijking in het afvoerende, aderlijke systeem.

A. In het eerste geval is er sprake van vernauwing van de slagaderen, zodat er te weinig zuurstof en voedingsstoffen in de weefsels komen, waardoor deze afsterven. Dit leidt tot zeer pijnlijke open plekken die in het algemeen moeilijk genezen. Meestal bevinden deze open plekken zich aan de voeten en tenen.
B. De meest voorkomende oorzaak van een open been is een afwijking in het aderlijk stelsel, dus een afvoerstoornis. Hierbij wordt het bloed onvoldoende afgevoerd, hetgeen leidt tot opeenhoping van bloed (stuwing). In staande houding moet het bloed in de aderen, tegen de zwaartekracht in, naar boven worden gepompt. Dit gebeurt voornamelijk door de spieren van de kuit. Lopen is daarom uitstekend, maar lang staan of zitten is slecht voor de bloedafvoer door de aderen. In de aderen zijn kleppen aanwezig die in verticale houding het terugstromen van het bloed naar de voeten verhinderen. Als deze kleppen niet meer goed afsluiten, stroomt het bloed gemakkelijk terug, zodat de druk in de aderen en haarvaatjes toeneemt. Door de stilstand in de bloedsomloop loopt de voeding van de weefsels gevaar. De huid wordt kwetsbaarder en er ontstaat gemakkelijk een open been. De beschreven afwijkingen in het aderlijke (veneuze) systeem zijn meestal van blijvende (chronische) aard. Als de kleppen eenmaal kapot zijn, kunnen ze niet meer worden hersteld. Het gebrekkig functioneren van de kleppen in het aderlijke systeem heet insufficiëntie. Deze folder gaat voornamelijk over deze stoornissen in de afvoerende bloedvaten (=aders).

Wat zijn de symptomen van een open been ?

Een moe, zwaar gevoel in de benen is vaak het eerste verschijnsel van een afvoerstoornis van de bloedvaten. In de loop van de dag worden de enkels dikker door vochtophoping (zgn. “pitting oedeem”). Na verloop van tijd worden uitgezette adertjes en spataderen zichtbaar. Er kunnen bruine verkleuringen (zgn. “hemosiderine pigmentaties”) en eczeemplekken ontstaan. Ook kunnen onderhuidse verhardingen optreden. Uiteindelijk ontstaat er een zweer: een open been. De zweer is meestal niet pijnlijk, maar kan wel stinken en veel vocht produceren, waardoor men niet overal kan gaan en staan waar men wil. De open plekken bevinden zich in de regel rond of boven de enkels. Een vroeger doorgemaakte verstopping van de aderen (thrombose) of een steeds terugkerende aderontsteking (tromboflebitis) vormen de belangrijkste oorzaaken van het niet meer goed sluiten van de kleppen. Trombose in het verleden behoeft overigens niet altijd opgemerkt te zijn, omdat sommige aderlijke trombosen zonder veel klachten verlopen.

COMPLICATIES VAN EEN OPEN BEEN
1. Infectie. Dit is de meest voorkomende complicatie bij een open been. Een open wond heeft een verhoogd risico om geïnfecteerd te raken. Een infectie is altijd nadelig voor de wondgenezing; u merkt dit aan een toename van de pijn, roodheid, zwelling en pusvorming. Een infectie van een open been kan al vroeg optreden. Soms kan er ook een erysipelas (of een wondroos) optreden.
2. Bloedingen uit de wond. Kleine bloedingen zijn niet zo erg. Een goed vaatbed is immers van belang voor de wond om te genezen. Bij grote bloedingen kan de patiënt in shock raken, zeker als dit een wat oudere patiënt(e) betreft, met bijkomende inwendige ziekten zoals bloedarmoede of suikerziekte. Een grote bloeding komt gelukkig niet zo veel voor.
3. Contactallergisch eczeem. Dit wordt vaak gezien bij patiënten waarbij de huid rondom de wonden langdurig zijn behandeld met een zalf die wel of geen corticosteroïden bevat. Op den duur kan de huid gesensibliseerd raken voor één van de gebruikte zalfbestanddelen. U merkt dit aan toenemende jeuk en roodheid van de huid rondom de open zweer.

Hoe wordt een open been vastgesteld ?

Er wordt nagegaan welke vaatafwijking ten grondslag ligt aan het open been. Het voelen kloppen van de beenslagaderen of het meten van de bloeddruk daarin is voldoende om een aanvoerstoornis in het slagaderlijke systeem uit te sluiten. Een open been op basis van een afvoerstoornis in het aderlijk systeem is in de regel gemakkelijk als zodanig te herkennen. Aanvullend onderzoek is soms nodig. Aan het begin van de behandeling, of wanneer het been dicht is, wordt beoordeeld of operatief verwijderen, of “wegspuiten” (scleroseren) van de aanwezige spataderen zinvol is. Meestal wordt daarbij een Doppler-apparaat gebruikt. Met behulp van een Doppler-instrument, wordt de bloedstroom hoorbaar gemaakt en is het mogelijk de richting van de bloedstroom in de aderen vast te stellen. Bij goed sluitende kleppen is de stroomrichting alleen van de voet naar het hart. Bij niet goed sluitende kleppen is er ook een omgekeerde stroomrichting. Met behulp van een Doppler-instrument kan worden onderzocht hoe uitgebreid de aderen zijn beschadigd. Indien uw ziekenhuis beschikt over een zogenaamde Duplex apparaat wordt dit onderzoek ook aangevraagd. Behalve het hoorbaar maken van de bloedstroom zijn de beenvaten tevens zichtbaar te maken m.b.v.echografische beelden. Een Doppler of een Duplex onderzoek zijn niet-invasieve onderzoeksmethoden. Dat wil zeggen: ze worden verricht zonder prikken of snijden.

Hoe wordt een open been behandeld ?

DOELEN VAN DE BEHANDELING

1. WONDGENEZING
Er bestaan vele verschillende wondverbanden en uitwendige middelen die op de open wond(en)kunnen worden aangebracht om de wond(en) dicht te krijgen. De uiteindelijke keuze wondverzorgingsprodukt wordt voornamelijk bepaald door het type wond en de plaats van behandeling, poliklinisch of gedurende een ziekenhuisopname.

 Betadine desinfectiezalfgazen. Betadine ® wordt al meer dan 50 jaar toegepast bij de behandeling van verschillende soorten wonden, zoals open been, doorligwonden, diabetische voet, brandwonden en post-operatieve wonden. Betadine ® speelt een belangrijke rol bij de wondgenezing. Eerst werkt het desinfecterend, en op de lange duur bevordert het ook de wondgenezing zelf. Het actieve middel povidonjodium, doodt bacteriën, schimmels, virussen en sporen. Ondanks veelvuldig gebruik is er in tegenstelling tot andere desinfecterende middelen, zelden resistentie voor povidonjodium aangetoond. De bijzondere samenstelling van de zalfgaas maakt het mogelijk dat de gaas niet aan de wond verkleeft waarbij tegelijkertijd de wond voldoende vochtig wordt gehouden.

2. BEVORDEREN BLOEDAFVOER IN HET ONDERBEEN
De bloedafvoer vanuit het been naar het hart bevorderen. De voeding in het onderbeen verbetert en dit helpt ook de open plek bij de genezing. Dit kan worden bereikt door het aanleggen van speciale drukverbanden.

A. AMBULANTE COMPRESSIETHERAPIE
In de regel is deze behandeling een poliklinische aangelegenheid, die zowel door de huisarts als door de huidarts wordt toegepast. Het verband moet een stevige druk op het been uitoefenen en wordt vanaf de voorvoet tot aan de knie aangelegd. De druk is om de enkel het grootst en neemt naar de knie geleidelijk af. Op die manier wordt het terugvallen van het bloed tegengegaan en wordt tijdens kuitspierbewegingen het bloed naar boven gepompt. Het verband heeft dan ook alleen voldoende werking als de kuitspieren worden gebruikt, dus lopen is noodzakelijk. Vandaar dat aan deze behandeling de naam ambulante (=lopen) compressie (= d.m.v. drukverband) therapie is gegeven. Het verbandmateriaal is bij voorkeur weinig rekbaar, omdat dit in combinatie met de van nature aanwezige zgn. kuitspierpomp meer effect heeft dan met elastisch materiaal. Bovendien moet dit laatste ’s nachts worden verwijderd omdat het in horizontale houding pijnlijk is. Dit in tegenstelling tot weinig rekbaar verband dat tot enkele weken kan blijven zitten. De totale duur van de verbandbehandeling varieert van enkele weken tot vele maanden. Bij een juiste verbandtechniek zijn de risico’s zeer gering. Langdurig rusten met het been op een stoel of in bed, zoals dat vroeger gebeurde, is niet juist, omdat de kuitspieren niet worden gebruikt. Bovendien worden spieren en gewrichten stijf en neemt de kans op een (hernieuwde) trombose toe. Wanneer erg veel pijn bestaat kan een korte rustperiode gewenst zijn.

BENEN SPREEKUUR
De wondbehandeling en het aanleggen dan wel verwisselen van de wondverband gebeurt in de polikliniek, meestal tijdens een speciale “benen”spreekuur.

– De arts zal samen met u en de verpleegkundige de wondbehandeling en de zwachtelmethode bespreken. Tevens wordt u de noodzaak van het dragen van een drukverband uitgelegd.

• De wondverzorging en het verwisselen van de zwachtels vindt in de meeste gevallen 1-2 X per week plaats, op de polikliniek of met hulp van de wijkverpleegkundige bij u thuis.
• De verpleegkundige maakt met u de afspraken en zal proberen u tijdens de gehele behandelingsperiode te begeleiden. Bij problemen kan de arts altijd in consult geroepen worden.

B. HET AANMETEN VAN ELASTISCHE STEUNKOUSEN
Het sluitstuk van de behandeling van een open been, veroorzaakt door een afvoerstoornis, vormt het dragen van een elastische kous. Het doel is nieuwe open plekken te voorkomen. De kousen moeten blijvend worden gedragen. Het elastiek slijt zodat de druk na verloop van tijd onvoldoende wordt. Het been wordt dan dikker en er kan weer een nieuwe open plek ontstaan. Geregeld moeten daarom kousen worden vernieuwd. Voor het aanmeten van een elastische kous maakt u een afspraak bij een kousen specialist oftewel een bandagist bij u in de buurt. Uw arts of verpleegkundige zal u vertellen bij wie u dit kan doen.

3. BEHANDELING VAN COMPLICATIES
– Een infectie wordt altijd behandeld met een antibioticumkuur
– Bij een bloeding dient u zo snel mogelijk een afspraak te maken bij de arts van uw ziekenhuis.
– Bij verdenking op een allergisch contacteczeem op één van de gebruikte zalven krijgt u eerst een afspraak op de allergiepoli. Er wordt eerst onderzocht op welke bestanddelen u allergisch bent. U krijgt dan uiteraard een andere zalf voorgeschreven, die de stof waarvoor u allergisch bevonden bent, niet bevat.

IS EEN ZIEKENHUISOPNAME NODIG ?
Slechts in uitzonderingsgevallen kan worden besloten tot ziekenhuisopname. Dit is het geval als bijvoorbeeld het open been nog niet is genezen na enkele maanden behandeling.

WAT KUNT U DOEN BIJ PIJN ?
Bij pijn mag u Paracetamol 500 -1000 mg innemen, tot maximaal 6 tabletten per dag. Deze pijnstiller is zonder recept verkrijgbaar.

Wat kunt u zelf doen bij een open been ?

• Beweeg veel (lopen, fietsen, zwemmen) en draag daarbij een elastische kous (ook bij warm weer). Dat is de belangrijkste leefregel. Juist op warme dagen is de kous vaak het hardst nodig.
• Voorkom overgewicht.
• Vermijd knellende kledingstukken als strakke broeken, elastieke banden e.d.
• Zorg voor gemakkelijk schoeisel. Hoge hakken verhinderen een goede pompwerking van de kuitspieren.
• Leg de benen omhoog bij langdurig zitten. Zo nodig kan ook het voeteneinde van het bed iets worden verhoogd, mits men daardoor niet kortademig wordt.

Al deze maatregelingen zullen zeker meehelpen vochtophoping en het zware, vermoeide gevoel in de benen te voorkomen. Desondanks blijft het mogelijk dat er in de toekomst toch weer opnieuw een open been ontstaat. De werkelijke oorzaak -het niet sluiten van de kleppen en de aderen – is soms niet te verhelpen.

Wat is de prognose voor een open been ?

Een open been met als oorzaak een afvoerstoornis is over het algemeen geen bedreigende ziekte. Men voelt zich er wel min of meer door gehandicapt. Een genezen open been zal gemakkelijk opnieuw stuk gaan als er weer vocht in het been komt. Door een operatie aan de spataderen kan de bloedafvoer soms geheel worden hersteld, terwijl in de meeste gevallen het dragen van een elastische kous veel ellende voorkomt. Bij een aanvoerstoornis zijn de vooruitzichten veel minder gunstig. De genezing verloopt moeizaam. Als het bloedvat verder verstopt raakt, is soms een amputatie van de voet of het onderbeen noodzakelijk.