Photodynamische therapie

Photodynamische therapie (afgekort “PDT”) wordt toegepast bij de volgende vormen van huidkanker of voorstadia daarvan:
– actinische keratose
– ziekte van Bowen
– basaalcelcarcinoom (oppervlakkige type)

Voor wie is PDT niet geschikt?

• Mensen met een recidief huidkanker (= huidkanker die na een eerste behandeling weer teruggekeerd is). Deze dient bij voorkeur operatief te worden verwijderd.
• Mensen met een vorm van lichtovergevoeligheid , waaronder chronische polymorfe lichteruptie.

Hoe werkt photodynamische therapie ?

PDT bestaat uit de combinatie van de lokale applicatie van een lichtgevoelige stof (zogenaamd “fotosensitiser”) en blootstelling aan zichtbaar licht. Deze stof wordt in de huid selectief door kankercellen opgenomen. Na behandeling met de lichtbron ondergaat de fotosensitiser een chemisch proces waarbij reactieve zuurstofmoleculen (met name singlet zuurstof) worden geproduceerd. Deze reactieve zuurstofmoleculen zorgen via complexe mechanismen uiteindelijk voor de dood van de kankercellen.

DE FOTOSENSITISER
De fotosensitiser is verwerkt in een gel, liposomen spray of crème. De meest gebruikte fotosensitisers in Nederland zijn 5-aminolevulinezuur (ALA) en methyl-aminolevulinezuur (methyl-ALA, merknaam Metvix ®) . Deze fotosensitiser is een stof die normaal gesproken in menselijk cellen voorkomt. Het maakt deel uit van de zogenaamde porfyrine stofwisseling waarbij uiteindelijk het product “haem” ontstaat die weer een rol speelt bij diverse essentiële stofwisselingsprocessen van de cel. Eigenlijk is ALA zelf niet fotosensitief, maar wel de stof protoporfyrine IX (afgekort PpIX). PpIX ontstaat nadat ALA is omgezet in de stofwisseling van de cel. Voor dit laatste omzettingsproces is doorgaans een inwerkingtijd van 3 tot 4 uren nodig. Hoewel ALA ook wordt opgenomen in gezonde cellen blijkt PpIX in een veel grotere concentratie te worden aangemaakt in kankercellen. Het grote theoretisch voordeel van methyl-ALA ten opzichte van ALA is dat methyl-ALA beter en sneller wordt opgenomen in de cel dan ALA. Mogelijk veroorzaakt methyl-ALA ook een hogere productie van PpIX. In hoeverre deze voordelen ook leiden tot een grotere werkzaamheid van methyl-ALA is echter nog niet direct bewezen.

DE LICHTBRON
Meestal wordt in de praktijk gebruik gemaakt van een lamp die blauw licht en/of rood licht uitzendt. Blauw licht is voldoende indien men oppervlakkige afwijkingen zoals actinische keratose wilt behandelen; voor (oppervlakkige) basaalcelcarcinoom wordt gebruik gemaakt van rood licht. In de wat nieuwere apparaten zitten lampen die zowel rood als blauw licht uitstralen die door middel van een lampkop verwisselbaar zijn. Ook de afmetingen van het lichtveld zijn hierbij instelbaar. Als lichtbron kan men ook gebruik maken van een laser die dezelfde golflengte licht uitzendt. De fotosensitiser moet optimaal afgestemd zijn aan de lichtbron. De uitgezonden licht (die een bepaalde golflengte heeft) dient volledig door de fotosensitiser te worden opgenomen. Producenten van PDT leveren daarom zowel de fotosensitiser als de lichtbron af.

Voorbeelden van PDT apparaten:
– ALA in combinatie met Waldmann PDT 450 L ® of ALA in combinatie met Waldmann Omnilux ® (LED 633 nm)
– Methyl-ALA in combinatie met Aktilite ® (LED 630 nm)

Hoe gaat photodynamische therapie in zijn werk ?

Er zijn veel verschillende behandelprotocollen in omloop die voornamelijk verschillen in de keuze van de fotosensitiser, de applicatietijd, lichtbron, het doseringbeleid en de herhaalfrequentie. De behandeling wordt poliklinisch of als dagbehandeling uitgevoerd (halve dag). Hieronder zijn 2 voorbeelden van behandelprotocollen weergegeven, afwijkingen hiervan zijn in de praktijk altijd mogelijk.
–Protocol bij gebruik van ALA. Hierbij wordt de huidtumor in 1 sessie behandeld waarbij er twee keer wordt belicht. De duur van de behandeling is ongeveer een halve dag (ruim 6 uur). Na verwijdering van overtollige hoornmateriaal en korstjes wordt ALA plaatselijk aangebracht op de huidtumor en daarna occlusief verbonden met een wondverband. Na een inwerkingtijd van 4 uur wordt het verband verwijderd en de eerste keer belicht met de lichtbron. De belichting duurt ongeveer 10 minuten. Daarna wordt de behandelplaats opnieuw beschermd tegen invloed van licht. Na een wachttijd van 2 uur volgt de tweede en laatste belichting, die ook ongeveer 10 minuten duurt. De behandelplaats wordt verbonden en de patiënt mag naar huis.
-Protocol bij gebruik van methyl-ALA. Hierbij wordt de huidtumor in 2 sessies behandeld met een tussenpoos van 1 week. De duur van iedere sessie is ruim 3 uur. Na verwijdering van overtollige hoornmateriaal en korstjes wordt methyl-ALA plaatselijk aangebracht op de huidtumor en daarna occlusief verbonden met een wondverband. Na een inwerkingtijd van 3 uur wordt het verband verwijderd en belicht met de lichtbron. De belichting zelf duurt ongeveer 10 minuten. De behandelplaats wordt verbonden en de patiënt mag naar huis. Deze stappen worden na 1 week weer herhaald.

Wat gebeurt er in de huid na de behandeling ?

Direct aansluitend aan de behandeling treedt roodheid en zwelling op, soms ontstaat er korstvorming of een schaaf-/brandwondje. Genezing treedt op na 2 tot 6 weken. 

Wat zijn de verwachte resultaten van photodynamische therapie ?

DE VERWACHTE EFFECTIVITEIT
Dit is afhankelijk van de soort huidtumor die behandeld wordt:
– Actinische keratose
Hierbij ligt de genezingskans om en nabij de 90%; Herhaling van de behandeling kan leiden tot een hogere succes percentage.
– Ziekte van Bowen
De genezingskans varieert tussen de 78 en 100%. Meerdere behandelsessies zijn soms nodig
– Basaalcelcarcinoom (oppervlakkige type)
Ook hier varieert de genezingskans tussen 79% en 100%. Meerdere behandelsessies zijn soms nodig. De kans op terugkeer na gemiddeld 40 maanden is ongeveer 10%.

Wat zijn de voordelen van photodynamische therapie boven andere behandelmethoden ?

Voor de behandeling van huidkanker of voorstadia ervan kent PDT een aantal voordelen boven de gebruikelijke methoden zoals vloeibare stikstof, electrocoagulatie, 5-fluorouracil of operatieve verwijdering:
– Geschikt voor de behandeling van grotere of meervoudige huidtumoren op operatief gezien, moeilijk toegankelijke gebieden van het lichaam (bijv. de onbehaarde scalp).
– PDT is niet-invasief en poliklinisch uitvoerbaar
– Geschikt voor oudere mensen, met lage therapietrouw of patiënten met pacemakers of bloedingsneiging
– Wordt goed verdragen door patiënten
– Geen toxiciteit of wisselwerking met andere medicijnen
– Kan bij herhaling toegepast worden zonder toenemende gezondheidsrisico’s voor de huid of het lichaam
– Geeft de beste cosmetische resultaten, d.w.z. minste risico op littekenvorming

Wat zijn de mogelijke bijwerkingen van photodynamische therapie ?

LOKALE BIJWERKINGEN
Over het algemeen wordt PDT goed verdragen. De volgende lokale bijwerkingen zijn er mogelijk:
– Pijn. Dit is de meest voorkomende bijwerking. Met name tijdens de belichting klagen patiënten over branderige pijn. De pijn is hevig na enkele minuten maar zakt dan gedurende de belichting weer af. Het gebruik van een lokale verdoving is echter niet nodig. Patiënten die behandeld worden voor actinische keratosen ervaren meestal meer pijn dan patiënten met een ziekte van Bowen of basaalcelcarcinoom. Huidtype, leeftijd en sterkte van de dosis hebben geen invloed. Mannen lijken meer pijn te hebben dan vrouwen. De behandeling met ALA wordt pijnlijker ervaren dan de behandeling met methyl-ALA. Zodra de belichting gestopt was wordt de pijn milder of verdwijnt de pijn helemaal. Soms blijft de pijn, zelfs na de behandeling nog even aanhouden. U kunt dan eventueel een pijnstiller (paracetamol) innemen
– Tijdelijke pigmentverschuivingen. Zowel lichte als donkere vlekken kunnen na de behandeling worden gezien. Deze verdwijnen meestal binnen 6 maanden.
– Haarverlies. Na behandeling van grotere gebieden met hoge dosis wordt haarverlies gezien die echter wel blijvend kunnen zijn.
-Littekenvorming. In de regel treedt er GEEN LITTEKENVORMING op !

SYSTEMISCHE BIJWERKINGEN
Systemische bijwerkingen zijn tot nu toe NIET gemeld. Uw algemene gezondheid wordt dus niet aangetast.

Waar moet u op letten als u met photodynamische therapie wordt behandeld ?

TIJDENS DE BEHANDELING
– Gedurende de tijd dat de gel of crème moet inwerken dient u de behandelplaats niet bloot te stellen aan koude of aan (fel) zonlicht. De behandelplaats kunt u ook tijdens de tijd dat de crème moet inwerken afdekken met een lichtwerend folie (huishoudfolie).
– Tijdens de belichtingen worden uw ogen beschermd door een speciale bril of worden uw ogen afgedekt.

NA DE BEHANDELING
– Bedekken van het behandelde gebied ter bescherming van de huid en beschutting tegen zonlicht. U kunt hiervoor een zonwerende crème gebruiken (factor 30 of hoger). Blootstellen aan zonlicht kan aanleiding geven tot pigmentverschuivingen, waardoor lichte en donkere plekken kunnen ontstaan.
– Bij aanhoudende napijn van de behandelplaats, zo nodig een pijnstiller gebruiken (bijv. paracetamol) of een koelelement.
– Wanneer er een oppervlakkige schaaf- of brandwond ontstaat kunt u deze dagelijks afdekken met een speciaal wondverband (bijv. Allevyn ®) die u van uw arts op recept heeft gekregen.

Wanneer dient u uw arts te waarschuwen ?

Neem bij problemen ( zoals een nabloeding, hevige napijn, infectie) contact op met uw ziekenhuis.