Actinische keratose

Actinische keratose, (actinisch = door zon veroorzaakt en keratose; verhoorning) wordt ook wel “zonneschade” van de huid genoemd. Deze aandoening wordt beschouwd als een voorstadium van huidkanker.

Bij wie komt actinische keratose voor?

De afwijking wordt vooral op oudere leeftijd gezien. Vooral mensen met een blanke huidtype (blond haar en blauwe ogen) zijn hiervoor extra kwetsbaar. Geschat wordt dat bij het toenemen van de leeftijd tot 80% van deze groep mensen een actinische keratose zullen ontwikkelen. Ook op jongere leeftijd worden deze afwijkingen al gezien. Dit heeft mogelijk te maken met veranderde vrijetijdsbesteding, door zonvakanties en zonnebanken. Andere risicogroepen zijn mensen die lang in de tropen hebben gewoond, en personen die langdurig afweerremmende medicijnen (w.o. cytostatica) gebruiken.

Actinische keratose is een voorloper van huidkanker!

Actinische keratose is te beschouwen als een chronisch effect van (teveel) ultraviolette (=UV) straling en wordt beschouwd als voorstadium van huidkanker (type plaveiselcelcarcinoom). Het algemene advies is om deze huidafwijkingen te behandelen vóórdat ze kwaadaardig worden.

Hoe ontstaat actinische keratose ?

Actinische keratose wordt beschouwd als één van de lange termijn schadelijke effecten van UV-straling op de huid. Een voorbeeld van een korte termijn schadelijke effect van de zon is zonverbranding.De overige lange termijn gevolgen zijn onder andere, vroege veroudering (leerachtige huid), rimpeling en pigmentvlekken. Het verband tussen het ontstaan van actinische keratose, huidtype en (langdurige) UV-straling is onomstreden ! Hoe blanker de huid, hoe ouder de leeftijd des te meer kans men heeft op het ontwikkelen van deze huidafwijking. U hoeft dus geen zonaanbidder (d.w.z. zonnebakken) te zijn (geweest) om de aandoening te krijgen.

Hoe ziet actinische keratose eruit ?

Het betreft hier kleine, veelal ruw aanvoelende verhoornde plekjes van de huid. De kleur varieert van huidkleurig tot rood en geel-bruin. Ook hebben de plekjes de neiging om gemakkelijk te bloeden, vooral na schuren of wrijven. Voorkeursplaatsen zijn de handruggen, de onderarmen, het gelaat en de schedelhuid. In het begin is de huidafwijking beter te voelen (als ruw plekje) dan te zien. Soms zijn ze licht pijnlijk bij aanraking. De grootte kan wisselen van enkele millimeters tot enkele centimeters. Na verloop van jaren kan er in deze plekjes huidkanker ontstaan. Vaak zijn er meerdere plekjes aanwezig en zijn er aan de huid andere tekenen van langdurige zonlichtblootstelling te zien, zoals vlekkige verkleuringen, rimpels en dunner worden van de huid. Een bijzondere vorm is de actinische keratose aan de lippen, de zogenaamde “cheilitis actinica”. Ook deze vorm komt voornamelijk bij ouderen voor. We zien daarbij verhardingen, roodheid, schilfers, kloofjes en kleurveranderingen van de lippen.

Hoe wordt de diagnose gesteld van actinische keratose ?

De diagnose kan over het algemeen met het blote oog worden gesteld. Als de afwijking onrustig is (wondjes, roodheid, zwelling) wordt er een huidbiopsie genomen om huidkanker uit te sluiten.

Wat is de behandeling van actinische keratose ?

Behandeling van actinische keratosen is noodzakelijk vanwege de verhoogde kans op ontwikkeling van huidkanker. Er bestaan een aantal behandelmethodes. De keuze van behandeling hangt af van de grootte, uitgebreidheid en lokalisatie van de huidafwijkingen. De meest toegepaste behandelmethoden zijn:

1. Bevriezing met vloeibare stikstof. Wanneer er slechts enkele plekken zichtbaar zijn is stikstof de meest aangewezen behandelvorm.
2. Efudix crème (actieve stof: 5-fluorouracil). Dit is een cytostaticum die tweemaal daags voor 3 tot 4 weken op de plekken kan worden aangebracht.
3. Aldara crème (actieve stof: imiquimod 5%). Dit is een afweermodulerend middel dat driemaal per week wordt aangebracht voor 4 tot 6 weken.
4. Zyclara creme (actieve stof: imiquimod 3.75%) . In een lager concentratie werkt imiquimod ook goed. Dit middel wordt eenmaal daags voor 2 weken aangebracht, waarna 2 weken smeerpauze wordt ingelast gevolgd door weer een kuur van eenmaal daags voor 2 weken.
5. Picato gel (actieve stof: ingenol-mebutaat). Deze gel wordt éénmaal per dag aangebracht voor slechts 3 dagen. De gel veroorzaakt een opruimreactie in de huidafwijkingen.
6. Photodynamische therapie (PDT). Op de plek of plekken wordt een crème bevattende een lichtgevoelige stof (methyl aminolevuline zuur (MAL) of 5-amino-levuline zuur (ALA) aangebracht. Deze stof wordt vrij selectief door de kankercellen opgenomen. Na een inwerkingperiode van een aantal uren wordt de huidafwijking belicht met een speciale lichtbundel. In het belichte huiddeel of huiddelen vindt er vervolgens een reactie plaats waardoor de kankercellen te gronde gaan.

Andere methoden zijn:

1. Curettage (wegschrapen of uitlepelen) en electro-coagulatie (dichtbranden)
2. Chemische peeling. Dit is het aanbrengen van een etsende zuur (=trichloorazijnzuur), waardoor huidvernieuwing wordt gestimuleerd.
3. Excisie. Vooral grotere en verharde vormen van actinische keratosen kunnen beter operatief worden verwijderd.
4. Fractionele CO2 laser. Met deze laser worden de afwijkende huiddelen selectief verhit waarna er huidvernieuwing plaatsvindt. Het cosmetische resultaat is fraai.

NAZORG
Na een behandeling met stikstof, PDT, peeling of crème kan de behandelde huid wat stuk gaan. Om de genezing te bevorderen kunt u huidverzorgende zalven gebruiken, zoals Fucidin crème of Alhydran crème.

Hoe kunt u het ontstaan van actinische keratosen voorkomen ?

Overmatige blootstelling aan UV stralen is een belangrijke risicofactor voor het krijgen van een actinische keratose. Daarom raden wij u aan om minder in de zon te vertoeven en het gebruik van de zonnebank te vermijden. Het op de juiste manier gebruiken van een zonnebrandmiddel met een hoge beschermingsfactor (factor 30 of hoger) maar vooral het dragen van beschermende kleding en hoofddeksel is ook van groot belang. Hierbij moet men bedenken dat een zonnebrandmiddel niet bedoeld is om langer in de zon te kunnen zitten. Dit middel is bedoeld om, gedurende de tijd dat u in de zon bent, de huid te beschermen tegen de schadelijke effecten van UV straling. Meer tips hierover vindt u in de folders “Verstandig Zonnen” en “Zonnebrandmiddelen”.

Wat is de prognose van actinische keratose ?

In de actinische keratosen bestaat er in de loop van de tijd een licht verhoogde kans op het ontstaan van huidkanker. Het betreft hier de typen plaveiselcelcarcinoom en minder vaak, het basaalcelcarcinoom. De kans op het ontstaan hiervan blijkt ongeveer 0.5%  ( 1 op de 200 plekkken) te zijn. Het basaalcelcarcinoom is meestal niet agressief en blijft tot de huid beperkt. Het plaveiselcelcarcinoom daarentegen kan uitzaaien naar de lymfeklieren en inwendige organen. Mits op tijd herkend en behandeld hebben deze beide vormen van huidkanker echter een goede prognose