Ziekte van Lyme/Tekenbeten

De ziekte van Lyme is een infectieziekte die overgebracht wordt door teken. De ziekte verloopt in drie opeenvolgende stadia die elk bepaalde klachten geven. Het komt echter voor dat een stadium voorbij gaat zonder dat er zich klachten voordoen. De ziekte van Lyme is genoemd naar het Lyme-district in Connecticut (VS). In 1975 werd daar bij een groep kinderen gevallen van gewrichtsontsteking gevonden. Bij nader onderzoek bleek het te gaan om een bacteriële aandoening die werd overgebracht door teken. Een andere veelgebruikte medische term is “Lyme-borreliose”.

Hoe loopt u de ziekte van Lyme op?

De ziekte van Lyme wordt veroorzaakt door een infectie met de bacterie Borrelia burgdorferi. Deze bacterie behoort net als de syfilis bacterie tot de groep van spirocheten. De belangrijkste drager van de bacterie in West-Europa is de teek Ixodes ricinus. Als voornaamste primaire gastheer voor deze teek fungeren kleine knaagdieren, die tevens het belangrijkste reservoir vormen van Borrelia burgdorferi. Maar ook vogels, in het wild levende zoogdieren, huisdieren en de mens kunnen als gastheer optreden. Mensen die voor hun plezier of werk in natuurrijke gebieden komen, lopen de meeste kans op een tekenbeet. Vooral wanneer de huid onbedekt is, loopt de kans op een tekenbeet toe. Hoeveel procent van de teken in Nederland besmet is met de bacterie is moeilijk aan te geven; schattingen lopen uiteen van 2 tot 30%.

Hoe wordt u besmet met de Lyme bacterie?

U loopt grote kans om met de bacterie te worden besmet als zich de volgende situaties voordoen:

• u bent gebeten door een teek (de beet doet geen pijn), en
• de teek is besmet met de Borrelia bacterie, en
• de teek heeft langer dan 24 uur vast op de huid gezeten

Toelichting:

1. Het duurt in de meeste gevallen ongeveer 24 uur voordat de teek zichzelf zal beginnen te voeden met het bloed van de gastheer (= de mens). Na deze periode (soms eerder) wordt de Borrelia bacterie in de darm van de teek  geactiveerd en via het speeksel van de teek in de menselijke huid overgebracht. Tot die tijd moet de teek zich stevig in de huid hebben genesteld. Wanneer een teek binnen 24 uur na contact wordt verwijderd is de kans op besmetting klein, maar niet nul. Wereldwijd zijn namelijk meldingen binnengekomen dat de bacterie soms al binnen een paar uur na de beet kan worden overgebracht, soms al na 6 uur.
2. Niet iedereen die besmet wordt, zal de ziekte ontwikkelen. Het risico op de ontwikkeling van de ziekte na een tekenbeet wordt in West-Europa geschat op minder dan 1%.
3. De ziekte van Lyme is besmettelijk van teek naar mens of (huis)dier. Mensen kunnen elkaar niet besmetten en de ziekte wordt ook niet overgedragen van dier op mens. Bij het verwijderen van teken van honden lopen mensen geen risico op besmetting. U kunt niet immuun worden voor de ziekte van Lyme: elke nieuwe tekenbeet vormt dus een nieuwe kans op besmetting.

Welke symptomen passen bij de ziekte van Lyme?

De ziekte van Lyme kent drie stadia

EERSTE STADIUM
Drie dagen tot drie weken na de tekenbeet, kunnen de eerste klachten ontstaan. Rond de plaats van de beet kan een rode, ringvormige huiduitslag ontstaan (genoemd: “erythema migrans”), die zich geleidelijk uitbreidt. U kunt zich hierbij grieperig voelen met verschijnselen als hoofdpijn, koorts en vermoeidheid.

TWEEDE STADIUM
Enkele weken of maanden na de tekenbeet, kunt u last krijgen van uitstralende pijn in arm of been, uitval van gezichtsspieren, dubbel zien, neiging tot flauwvallen, hartritmestoornissen en pijn aan en zwelling van de (knie) gewrichten.

DERDE STADIUM
In dit stadium is de ziekte chronisch geworden. Maanden tot jaren na de besmetting kunt u te maken krijgen met een chronische huidaandoening (de zogenaamde “acrodermatitis chronica atroficans “) , ernstige loop- of oriëntatiestoornissen en gewrichtsklachten.

HUIDAFWIJKINGEN
De belangrijkste huidafwijkingen zijn de volgende:

– Erythema migrans (EM). Dit is een langzaam groter wordende ringvormige bleekrode afwijking die zeer grote afmetingen kan bereiken. De plek geeft doorgaans geen klachten van jeuk of pijn. EM is één van de vroegste symptomen van de ziekte van Lyme.
-Acrodermatitis chronica atroficans (ACA). Deze chronische huidaandoening wordt pas gezien in de derde stadium van de ziekte. ACA begint als een pijnloze, paarsrode wat gezwollen plek op één van de ledematen (meestal voet of hand). De eerste huidafwijking treedt vaak rond de enkel op maar het gehele been kan gezwollen en verkleurd zijn. De verkleuring wordt duidelijker als de persoon rechtop staat. Later treden hierin verhardingen op en ten slotte ontstaan er plekken waar de huid zeer dun wordt (= atrofie), gepaard met roodheid, rimpeling en pigmentaties.
– Lymfadenosis benigna cutis (lymfocytoma cutis). Hierbij zien we één blauwrood knobbeltje, ongeveer 1 tot 5 cm in doorsnede, vaak gepaard met een plaatselijke lymfeklierzwelling. De voorkeursplaatsen zijn het oorlel en de tepel. Soms zit het knobbeltje aan de balzak of op de neus. Dit lymfocytoom ontstaat pas na een paar weken tot maanden na het begin van de infectie. Het hoeft niet persé op de plaats van de tekenbeet te verschijnen.

Hoe wordt de ziekte van Lyme vastgesteld?

1. Bloedtest. Bij dit specifiek bloedtest, onderzoekt men de hoeveelheid antistoffen die in het lichaam zijn gemaakt tegen de bacterie. Bij de ziekte van Lyme wordt in het begin het antistoftype IgM (na 3 tot 6 weken na de ziekte)gemaakt en later het antistoftype IgG gemaakt. Bij een bloedonderzoek voor Lyme wordt dus gekeken naar deze twee antistoffen. Bij een zeer vroege Lymeziekte kan deze bloedtest negatief uitvallen.
– Bij patiënten met een karakteristieke huidafwijking, het erythema migrans , is bloedonderzoek naar antistoffen tegen Borrelia burgdorferi niet nodig voor het stellen van de diagnose. U krijgt op basis van de aanwezigheid van de huidafwijking altijd een (zekerheids)behandeling met antibiotica.
– Bij patiënten zonder erythema migrans geeft het aantonen van antistoffen in het bloed lang niet altijd een antwoord op de vraag of er sprake is van Lyme-ziekte. Soms zijn er antistoffen aantoonbaar bij mensen die vele jaren geleden een inmiddels genezen infectie hebben doorgemaakt, en soms zijn er mensen met Lyme-ziekte waarbij geen antistoffen in het bloed aantoonbaar zijn. Aangezien de test niet is gestandaardiseerd kunnen de testuitkomsten van verschillende laboratoria moeilijk onderling worden vergeleken.
2. Huidbiopsie. Bij twijfel over de diagnose kan uw dermatoloog ook besluiten om een huidbiopsie af te nemen van een verdachte huidafwijking
3. Kweekmethoden. Er bestaan verschillende methoden om de bacterie uit de huid of bloed te kweken. Deze methoden zijn lang echter niet altijd betrouwbaar, en worden dus niet altijd door uw arts aangevraagd.

Wat is de behandeling van de ziekte van Lyme?

1. ANTIBIOTICA
De ziekte van Lyme kan met een kuur van antibiotica worden behandeld. Hoe eerder u erbij bent, hoe gemakkelijker en sneller de behandeling en hoe beter het resultaat. In latere stadia van de ziekte is een intensievere antibiotica therapie noodzakelijk.
2. VERWIJZING NAAR ANDERE SPECIALISMEN
Bij een verdenking op aantasting van het zenuwstelsel wordt u doorverwezen naar de neuroloog voor verdere diagnostiek en eventueel behandeling. Een verwijzing naar een internist is soms ook nodig om betrokkenheid van andere organen uit te sluiten.
3. VACCIN
In Nederland bestaat geen vaccin om de ziekte van Lyme te voorkomen. In andere Europese landen (onder andere Oostenrijk en Tjechië) komt tekenencefalitis voor. Daar is wel een vaccin voor beschikbaar. Voor informatie over vaccinaties kunt u terecht bij uw plaatselijke GGD.

Tekenbeet herkennen

Een tekenbeet herkent u door een rood vlekje of een rood bultje op de huid. Soms zit de teek nog vast in de huid. Er hoeft dan nog geen sprake te zijn van het eerste stadium van ziekte van Lyme. Hiervoor moet je immers een rode kring zien die langzaamaan uitbreidt. Hieronder leest u verder hoe u een teek kan herkennen en hoe u een tekenbeet kan voorkómen.

Tekenbeet symptomen

Een tekenbeet gaat meestal onopgemerkt voorbij. Soms kunnen mensen een steekje voelen. Er is geen sprake van pijn.

Kan een tekenbeet jeuk geven?

Meestal geeft een tekenbeet geen jeukklachten. Zo ja, dan is er mogelijk sprake van andere insectenbeten. Lees hierover meer op de pagina insectenbeten.

Hoe zien teken eruit?

– Teken zien er uit als bruin-zwarte spinnetjes en zijn tussen de 1 en 3 mm groot. Van maart tot november huizen zij in bossen, duinen, struiken en hoog gras, wachtend op passerende mensen of dieren. Teken zijn parasieten die zich vastbijten in de huid van dieren en mensen om bloed te zuigen. Na een dag of vijf zijn ze verzadigd en laten ze los.
– Soms zijn teken besmet met een bacterie (Borrelia burgdorferi) die de ziekte van Lyme veroorzaakt. Door een tekenbeet kan die bacterie in het lichaam van mens of dier terechtkomen. De meeste mensen en dieren die besmet zijn, worden niet ziek maar in sommige gevallen veroorzaakt de bacterie de ziekte van Lyme.

Tekenbeet voorkómen

Om een tekenbeet te voorkómen kunt u het beste het contact vermijden met struikgewas en hoog gras door op de paden te blijven en bedekkende kleding (lange mouwen, lange broek) te dragen. Bijvoorbeeld dichte schoenen, een lange broek en broekspijpen in de sokken gestopt. Deze voorzorgsmaatregelen zullen niet in alle situaties haalbaar zijn, maar verkleinen wel de kans op een tekenbeet. U kunt zich ook insmeren met een insectenwerend middel met ongeveer 30 procent DEET.

Hoe controleer ik mijzelf op tekenbeten?

Als u in de natuur bent geweest is het belangrijk om uw huid en kleding en die van uw kinderen te controleren op teken. Kijk vooral op plekken waar de huid dun of warm en vochtig is, zoals in liezen, knieholten, oksels en op de buik. Bij kinderen worden de teken vaak op het hoofd, in de hals, achter de oren en bij de haargrens gevonden.

Wat moet ik doen als ik door een teek ben gebeten?

– Wanneer u na een tekenbeet een of meer klachten hebt, moet u uw huisarts bezoeken. Noem de datum waarop u (mogelijk) gebeten bent. Raadpleeg uw arts wanneer u klachten krijgt na een tekenbeet die u in het buitenland hebt opgelopen. Buiten Nederland kunnen teken (ook) andere ziekten dan de ziekte van Lyme overbrengen.
– Wanneer u tijdens of na het natuurbezoek een teek op uw huid ontdekt, is het belangrijk deze zo snel mogelijk te verwijderen. Het weghalen van een teek binnen 24 uur is helaas geen garantie dat u geen besmetting heeft opgelopen met de Borrelia bacterie.

Hoe verwijder ik een teek?

U kunt een teek het beste op de onderstaande manier verwijderen:

• neem een pincet waarmee u de teek kan vastpakken zonder hem plat te drukken, bijvoorbeeld een epileer- of tekenpincet. De tekenpincet is verkrijgbaar bij drogist of apotheek);
• plaats het pincet over de teek zo dicht mogelijk op de huid. U moet de teek vooraf niet verdoven met olie, alcohol, brandende sigaret of andere middelen omdat de teek daardoor van schrik zijn maaginhoud met bacterie kan legen in uw huid. De kans op besmetting wordt daardoor groter;
• trek de teek voorzichtig, met een licht draaiende beweging uit de huid, druk de teek daarbij niet plat;
• ontsmet het wondje met 70 procent alcohol, jodiumtinctuur of jodiumzalf. Noteer de datum in uw agenda. Let in de volgende weken op de huid rondom de tekenbeetplaats.

Wat is het beloop voor de ziekte van Lyme ?

– Patiënten die in een vroeg stadium zijn behandeld, zullen over het algemeen snel genezen en geen restverschijnselen overhouden
– Patiënten die in een laat stadium zijn behandeld zullen ook restloos genezen, mits ze snel na het openbaren van de symptomen zijn behandeld.
Met andere woorden, hoe langer de behandeling op zich laat wachten, hoe groter de kans op restcomplicaties.

Download

Volledige CBO Richtlijnen Ziekte van Lyme 2013

Samenvattingkaart Behandelrichtlijnen CBO Ziekte van Lyme 2004