Donkere littekens / Post-inflammatoire hyperpigmentatie

Een donkere litteken (medische term is “ post-inflammatoire hyperpigmentatie” )  wordt beschouwd als een onschuldige pigmentstoornis, dat meestal vanzelf overgaat.  Deze donkere littekens kunnen het uiterlijk soms ernstig aantasten, waardoor de patiënt aan een besmettelijke huidziekte lijkt te lijden. De donkere littekens berust echter niet op een  infectieziekte en is dus niet besmettelijk.

Hoe ontstaan donkere littekens ?

-Donkere littekens ontstaan niet zomaar, maar in de regel na genezing van een bestaande huidziekte of een recente huidbeschadiging. Voorbeelden van reeds bestaande huidziektes zijn diverse vormen van eczeem, acne, psoriasis, lichen ruber planus, jeukende huidaandoeningen (waaronder insectenbeten), en huidinfecties (de meest bekende zijn waterpokken). Onder een huidbeschadiging wordt verstaan een schaafwond, brandwond,  een diepe vleeswond en iedere vorm van “operatieve” behandeling aan de huid (waaronder  chemische peeling, lasertherapie en epilatie) .
-Het precieze ontstaansmechanisme is nog niet geheel bekend. Tijdens de genezingsfase van de onderliggende huidziekte of huidbeschadiging komen blijkbaar stoffen vrij in de huid (waaronder diverse huidgroeifactoren) die niet alleen ervoor zorgen dat de huid zich herstelt , maar die als “bijwerking” , ook de  pigmentaanmaak stimuleren.  Hiermee is de bestaande huidafwijking herstelt maar blijven er “donkere” littekens achter. Blootstelling aan zonnestralen maakt de donkere littekens alleen maar erger. Deze pigmentstoornis komt voornamelijk voor bij mensen  met een donkere huidtype doordat  zij ten opzichte van mensen met een blanke huid een actievere pigmentsysteem hebben. Verder is het bekend dat bepaalde geneesmiddelen als bijwerking donkere littekens geven in de huid. Bekende voorbeelden zijn minocycline en amiodarone, en antimalaria middelen.

Hoe zien donkere littekens eruit ?

De donkere littekens nemen meestal de vorm, grootte en aantal aan van de huidziekte of van de huidbeschadiging. De kleur van de littekens is afhankelijk van de huidtype; bij donkere mensen zien we donkerbruine vlekjes en bij blanke mensen zien we doorgaans geeloranje tot geelbruine vlekjes. Soms bestaat er maar 1 vlekje, zoals bijvoorbeeld na herstel van een schaafwondje. In het meest extreme geval is bijna het gehele lichaam bedekt met kleine ronde bruine vlekjes, zoals bijvoorbeeld na het doormaken van een waterpokken infectie. De vlekjes liggen meestal in het niveau van de huid (vlak) of zijn soms iets verheven (verdikt) . Sommige donkere littekens zijn eigenlijk geen echte littekens omdat de structuur van de huid niet veranderd is. Wanneer iemand al een huidziekte heeft, zien we de huidziekte als de donkere littekens bij elkaar. Bij bijvoorbeeld acne, zien we zowel de bekende puistjes en mee-eters als de bruine littekens bij elkaar.

Hoe wordt de diagnose gesteld van donkere littekens ?

Donkere littekens zijn over het algemeen zo gemakkelijk te herkennen dat de diagnose gewoonlijk kan worden gesteld op grond van het klinisch beeld. Aanvullende diagnostiek is vrijwel nooit nodig. Indien er echter twijfel bestaat over de onderliggende huidziekte, wordt er soms een huidbiopsie afgenomen , waarna microscopische onderzoek volgt. Donkere littekens dienen te worden onderscheiden van ijzerafzettingen (zogenaamde hemosiderine pigmentaties) in de huid ten gevolge van een chronische veneuze insufficiëntie (zie informatie “Open been” ).

Wat is de behandeling voor donkere littekens ?

• Wanneer een reeds bestaande huidziekte aanwezig is, dient eerst deze huidziekte adequaat behandeld te worden. Anders is het “dweilen met de kraan open “.
• Behandelingen  voor de donkere littekens zijn symptomatisch gericht, d.w.z. gericht op  het doen verdwijnen dan wel het verminderen van de bruine vlekjes in de huid. De belangrijkste doel van de behandeling is het remmen van de pigmentaanmaak.
  

Er zijn een aantal behandelvormen mogelijk. Het resultaat van deze behandelingen is afhankelijk van de diepte van het pigment. Oppervlakkig gelegen pigmentaties kunnen in de regel goed verdwijnen. Dieper gelegen pigment bij donkere littekens is met behulp van  huidige therapieën niet effectief  te verwijderen.

a. Huid blekende crèmes. Deze crèmes bevatten vaak de chemische stof “hydrochinon”. Dit middel remt de aanmaak van pigment. De stof wordt in concentraties van 2% tot 5%  in een crème voorgeschreven. Hogere concentraties zijn verboden in Nederland. Hoe groter de concentratie hydrochinon, hoe groter is de kans dat niet alleen de pigmentaanmaak wordt geremd, maar ook dat de  pigmentcellen in de huid (blijvend) worden beschadigd. Als bijwerking zien we dan puntvormige witte vlekjes ontstaan in de huid. Zeer zelden ontstaan hierdoor zelfs gitzwarte plekjes in de huid. Het uiterlijk van de desbetreffende persoon is daardoor nog slechter dan vóór de behandeling.  Helaas zijn hydrochinon bevattende crèmes ook zonder recept in bepaalde drogisten verkrijgbaar. Er wordt gewaarschuwd tegen het gebruik van dergelijk crèmes omdat vaak niet bekend is wat de concentratie is van de hierin verwerkte hydrochinon. Andere bijwerkingen van de crème zijn irritatie en contactovergevoeligheid . De crème wordt één keer daags op de donkere vlekken (dus niet op het hele gezicht) ’s avonds voor het slapen gaan aangebracht.  Het blekende effect van hydrochinon bevattende crèmes treedt pas na 4 tot 8 weken op.
b. “Oppervlakkige chemische peeling”  met fruitzuren. Bij een oppervlakkige chemische peeling wordt een stof aangebracht op de huid die de celdeling doet versnellen. Er treedt een soort “vernieuwing” op van de opperhuid. Als gevolg hiervan zal de behandelde huid gaan afschilferen. Met de afschilfering, hoopt men dat ook het overmatige pigment wordt afgevoerd.   Dit geeft dus uiteindelijk een blekend effect. Het meest effectieve zuur is glycolzuur  wat toegepast wordt in  concentraties van 10%-40%. Vanwege de geringe molecuulgrootte wordt dit zuur makkelijk door de verschillende lagen van de opperhuid opgenomen, waar het zijn werking uitoefent.  Deze behandeling wordt door een huidtherapeute uitgevoerd.
c. Lasertherapie. Bij lasertherapie streeft men naar een specifieke verwijdering van overmatig pigment in de huid waarbij de overige huidstructuren intact blijven. De laser geeft lichtpulsen af van een zeer korte duur met een zeer hoge intensiteit. De combinatie van de juiste golflengte en ultrakorte pulsen leidt tot maximale vernietiging van het pigment met minimale beschadiging  van de normale huid. De belangrijkste voordeel van lasertherapie is het geringe risico op littekenvorming. Helaas is gebleken dat de laser slechts in een  klein aantal gevallen voldoende opbleking geeft van de vlekken. Meestal heeft lasertherapie geen goed resultaat; na een aanvankelijke verbleking kunnen de vlekjes weer terugkomen. Met name bij de donkere huid heeft een laserbehandeling soms een averechts effect; de vlekjes kunnen juist donkerder worden. Om deze redenen wordt lasertherapie alleen in beperkte gevallen nog uitgevoerd.  Er wordt dan eerst een proefplek behandeld (ter grootte van een dubbeltje) . Wanneer de proefplek na 2 maanden opnieuw donker wordt , wordt verder lasertherapie afgeraden.

Kan ik in de zon als ik donkere littekens heb ?

Er wordt geadviseerd om bij blootsteling aan UV-stralen altijd een anti-zonnebrandmiddel te gebruiken met een hoge beschermingsfactor (minimaal factor 30), zogenaamd een “sunblock”. Het middel dient op het gehele lichaamsdeel te worden aangebracht, dus zowel op de donkere littekens als ook op de gezonde omgevende huiddelen. De sunblock moet bij een zonnige dag regelmatig, ieder uur worden aangebracht. Dit is extra van belang tussen 11 uur ’s ochtends en  2  uur ’s middags, omdat dan de zonkracht het hoogst is. Veel patiënten vertellen dat de vlekjes in de wintermaanden  vanzelf minder opvallend worden, doordat er in deze periode minder zon is. Tijdens een wintersportvakantie is het gebruik van een sunblock daarentegen wel weer van belang.

Mag ik gaan zonnebanken als ik donkere littekens heb ?

Zonnebanken wordt afgeraden. Veel patiënten denken namelijk dat door het “bruinen” van de normale omgevende huid de donkere littekens minder zullen opvallen. Het tegendeel is echter waar; de donkere littekens zullen nog donkerder worden door de zonnebank !
b. Wanneer er een waarschijnlijk verband bestaat tussen de donkere littekens en sommige geneesmiddelen, kan men overwegen om met deze middelen te stoppen of over te stappen naar een alternatief middel. Dit moet altijd in overleg gaan met uw behandelend arts.

Mag ik mijn gezicht met make-up bedekken ?

Omdat het bij huidige behandelingen soms lang kan duren (4-8 weken) voordat er een duidelijk blekend effect te zien is, willen vele patiënten make-up gebruiken  om in de tussentijd de vlekken minder opvallend te maken, vooral als de donkere vlekjes in het gezicht voorkomen. Dit is met name van belang gedurende de dag, op werk of gedurende “openbare” gelegenheden, zoals feestjes en recepties. Doordat er veel van dit soort make-up op de markt is, is het vaak moeilijk een middel te kiezen die het best bij u past. Ook is het van belang dat deze middelen om de juiste manier op de huid wordt aangebracht. De huidtherapeute kan u hierbij helpen. Zij kan u adviseren welke middelen u wel of niet kunt gebruiken. Ook zal zij u de camouflage therapie voordoen, opdat u het zelf op de juiste wijze thuis kan aanbrengen. Door een speciaal dekkende crème aan te brengen kunnen storende laesies nagenoeg onzichtbaar gemaakt worden. Dit blijkt een goede uitwerking te hebben op het zelfvertrouwen van de patiënt. Voor camouflagetherapie dient u speciaal een afspraak te maken bij een huidtherapeute.

Gaan donkere littekens vanzelf over ?

De hierboven besproken behandelingen geven wisselende resultaten. Spontane verdwijning van donkere littekens is mogelijk , maar dit normale herstelproces kan maanden duren.